यस्तो छ आगामी आर्थिक वर्षको बजेट वक्तव्य पूर्णपाठ

जेठ १५ (२०८१) काठमाडौँ । आगामी आर्थिक वर्षका लागि सरकारले १८ खर्ब ६० अर्ब ३० करोड रुपैयाँको बजेट विनियोजन गरेको छ । जसअनुसार चालु खर्च ११ खर्ब ४० अर्ब ६६ करोड (६१.३१ प्रतिशत), पुँजीगत खर्च ३ खर्ब ५२ अर्ब, वित्त व्यवस्थापनमा ३ खर्ब ६७ अर्ब रुपैयाँ विनियोजन गरिएको छ ।
सरकारले आर्थिक वर्ष २०८१÷०८२ को बजेटको लागि पाँच प्राथमिकता तय गरेको छ । संघीय संसद्को दुवै सदनको संयुक्त बैठकमा आर्थिक वर्ष २०८१÷०८२ को बजेट प्रस्तुत गर्दै अर्थमन्त्री वर्षमान पुनले बजेटको ५ प्राथमिकता तय गरिएको बताएका हुन् । बजेटको ५ प्राथमिकतामा आर्थिक सुधार निजी क्षेत्रको प्रवर्द्धन, कृषि, ऊर्जा, सूचना प्रविधि, पर्यटन, औद्योगिक विकास र पूर्वाधार निर्माण रहेको उनले जानकारी दिए ।
यस्तो छ आगामी आर्थिक वर्षको बजेट वक्तव्य पूर्णपाठ

सॊघीम सॊसदको सॊमक्तु फैठकभा २०८१ सार जेठ १५ गते भॊगरफाय

अथथभन्त्री वषथभान ऩनु‘अनन्त्त’रे
प्रस्ततु गन थुबएको

आर्थथक वषथ २०८१/८२ को
फजेट वक्तव्म

नऩेार सयकाय
अथथ भन्त्रारम
२०८१
www.mof.gov.np

1
प्रर्तर्नर्ध सबाका सम्भाननीम सबाभखु भहोदम,
याष्ट्रिम सबाका सम्भाननीम अध्मऺ भहोदम,
1. नेऩार सयकायको अथथभन्त्रीको हैर्समतरेआर्थथक वषथ २०८१/८२ को
फजेट प्रस्ततु गनथ मस सम्भार्नत सदनभा उऩस्स्थत बएको
छु।सवथप्रथभसरौं गणतन्त्र ददवसको अवसयभा सम्ऩूणथ नेऩारी
दददीफष्ट्रहनी तथा दाजबुाइभा हाददथक शबुकाभना व्मक्त गदथछु।
2. नेऩारका प्रथभ शहीद रखन थाऩा, २००७ सारको ऩरयवतथन, २०४६
सारकोआन्त्दोरन, २०५२सारकोजनमद्धु , २०६२/६३ को
जनआन्त्दोरन, भधेश आन्त्दोरन, आददफासी जनजार्त आन्त्दोरन
रगामतका सम्ऩूणथ रोकतास्न्त्रक आन्त्दोरनका भहान शहीदहरूप्रर्त
हाददथक श्रद्धाञ जरी अऩथण गदथछु। फेऩत्ता ऩरयवाय, घाइते, अऩाङ्गता
बएका व्मस्क्त रगामत सफै जनसभदुामप्रर्त उच्च सम्भान प्रकट
गदथछु।
3. केही सभमदेस्खस्शर्थर यहेको भरु कु को अथथतन्त्र सयकायको र्नयन्त्तय
प्रमासफाटचरामभान हॉदुै गएकोछ। ष्ट्रवगतभा शरूु गरयएकाआर्थथक
सधुायका उऩरस्धधराई सॊस्थागतगदै फदर्रॉदो ष्ट्रवश्व अथथव्मवस्था य
नेऩारको वस्तगुत आवश्मकताराई दृष्ट्रिगत गयीअथथतन्त्रराई सफर य
उत्थानशीर फनाउनआवश्मक ठानेको छु।सॊष्ट्रवधानको
ऩरयकल्ऩनाअनसुाय याष्ट्रिम अथथतन्त्रराई आत्भर्नबथय, स्वतन्त्र तथा
उन्नर्तशीर फनाउॉदै सभाजवाद उन्त्भखु सभद्धृ याि र्नभाथणका रार्गनमाॉ
चयणको आर्थथक सधुायआवश्मक देस्खएको छ ।

2

4. फजेटराई आर्थथक तथा साभास्जक ऺेरभा देस्खएका चनुौती सम्फोधन
गदैआभ नागरयकभा आत्भष्ट्रवश्वास य आशा जगाउनेदस्तावेजको रूऩभा
प्रस्ततु गयेको छु। सभद्धृ नऩेार, सखु ी नऩेारीको याष्ट्रिम आकाॊऺा ऩूया
गनथ य आर्थथक सधुायका कामथक्रभअगार्ड फढाउनआगाभी आर्थथक
वषथराई आर्थथक सधुायको वषथ घोषणा गयेको छु।
5. तेस्रो रगानी सम्भेरन उत्साहऩूणथ रूऩभा सम्ऩन्न बएको छ।
सम्भेरनभा प्रभखु याजनीर्तक दरफाट रगानीभैरी वातावयण र्नभाथण
गनथ य र्नजी ऺेरको आत्भफर फढाउन साभष्ट्रहकु प्रर्तफद्धता व्मक्त
बएको छ।रगानीसम्फन्त्धी आठ कानूनभा एकैऩटक गरयएको सधाय ु रे
सयकायको रगानीभैरी वातावयण र्नभाथण गने प्रर्तफद्धताको ऩनुऩष्ट्रथुि
बएको छ।
6. सशु ासन, साभास्जक न्त्माम य सभष्ट्रृद्धको सोच सष्ट्रहतको सोह्रौं मोजना
नेऩार सयकायरे स्वीकृत गयेको छ।नागरयकको जीवनभा अनबुतूमोग्म
ऩरयवतथन हार्सर गने मोजनाको उद्देश्म ऩूया गनथ सघाउ ऩग्ुने गयी
फजेट तजभथुा गयेको छु।
7. फजेट तजभथुा गदाथ नेऩारको सॊष्ट्रवधान, ऩन्त्रौं मोजनाको सभीऺा, सोह्रौं
मोजनाको सोंच,गणतन्त्रका डेढ दशकको उऩरस्धधको सभीऺा,सम्भार्नत
सदनभा ऩेश गरयएको ष्ट्रवर्नमोजन ष्ट्रवधेमकका र्सद्धान्त्त य प्राथर्भकता
तथा त्मसभार्थ भाननीम सदस्महरूफाट प्राप्त सझु ावएवॊनेऩार
सयकायकोनीर्त तथा कामथक्रभराई प्रभखु आधायफनाएको छु। सॊसदका
ष्ट्रवषमगतसर्भर्त, प्रदेश तथा स्थानीम तह, याजनीर्तक दर, सॊघ-सॊस्था,
ष्ट्रवद्वत वगथ, र्नजी ऺेर, ष्ट्रवकास साझेदायएवॊ सञ चाय ऺेररगामत आभ
नागरयकफाट प्राप्त सल्राह सझु ाव सभेतराईप्राथर्भकताभा याखेको छु।

3

सम्भाननीम भहोदम,
8. भरु कु भा सॊघीम रोकतास्न्त्रक गणतन्त्र घोषणा बएको आज सोह्र वषथ
ऩूया बएको छ। मस अवर्धभाआर्थथक तथा साभास्जक ऺेरभाहार्सर
बएका भख्ुम उऩरस्धध प्रस्ततु गनेअनभुर्त चाहन्त्छु।
9. आर्थथक वषथ २०६४/६५ भा रु. ८ खफथ १५ अफथ यहेको कुर
गाहथस््म उत्ऩादन चारुआर्थथक वषथ रु. ५७ खफथ ५ अफथ हनुेअनभुान
छ।प्रर्त व्मस्क्त याष्ट्रिम आम अभेरयकी डरय ४ सम ९१फाट फढेय
१हजाय ४ सम ५६ ऩगुेको छ। ष्ट्रवद्यतु उत्ऩादन७ सम भेगावाटफाट३
हजाय ६० भेगावाट ऩगुेको छ।मसफीच ५६.१ प्रर्तशतफाट फढेय ९८
प्रर्तशतजनसॊख्माभा ष्ट्रवद्यतु सेवाको ऩहॉचु ऩगुेको छ।
10. २०६५ सारभा कारोऩरेसडक ५ हजाय ४ सम ष्ट्रकरोर्भटययहेकोभा
हार १८ हजाय २ सम ४१ ष्ट्रकरोर्भटय ऩगुेको छ। ६१ स्जल्रा
सडक सञ जारभा जोर्डएकोभा हार भरु कु का सफै स्जल्रा याष्ट्रिम
सडक सञ जारभा जोर्डएका छन। भरु कु भासफैस्तयका गयी १ राख५
हजाय ष्ट्रकरोर्भटय सडक यहेकोछ।२०६५ सारभा वास्णज्म
फैंकका५सम ९१ शाखा यहेकोभा हार ५ हजाय ४२ शाखा
सञ चारनभा यहेका छन।
11. गणतन्त्र स्थाऩना ऩश्चातभरुकु भा स्रोत य साधनको ष्ट्रवतयण सभानतातपथ
उन्त्भखु हॉदुै गएको छ। नेऩार जीवनस्तय सवेऺण २०६०/६१ भा
असभानता गणना गनेस्जनी सूचकाङ्क ०.४१ यहेकोभा ऩर्छल्रो
सवेऺणभासधुाय बई ०.३० कामभ बएको छ। २०६५ सारभा
र्नयऩेऺ गरयफी ३०.८ प्रर्तशत यहेकोभा हार घटेय २०.३प्रर्तशत
ऩगुेको छ। त्मसैगयी भानव ष्ट्रवकास सूचकाङ्क ०.५०५ फाट फढेय
०.६०२ कामभ बएको छ।नेऩारीको औसत आम६ु०.७ वषथफाट
फढेय७१.३ वषथ ऩगुेको छ। साऺयता दय ५८ प्रर्तशत फाट फढेय

4

७६.२प्रर्तशत ऩगुेको छ। आधायबतू खानेऩानीको ऩहॉचु ४५ फाट
फढेय ९७ प्रर्तशत जनसॊख्माभा ऩगुेकोछ।
12. सम्वत२०६४ भा स्शशु भत्ृमदुय प्रर्तहजाय जीष्ट्रवत जन्त्भभा ४८
यहेकोभा हार २१ भा झयेको छ। त्मसैगयीऩाॉच वषथ भर्ुनको फार
भत्ृमदुय प्रर्तहजाय ६१ फाट ३३ भा य भातृ भत्ृमदुय प्रर्त राख २८१
फाट १५१ भा झयेको छ।
13. सावथजर्नक ऺेरभा भष्ट्रहरा रगामत सीभान्त्तकृत सभदुामको सहबार्गता
व्माऩकरूऩभा फढेको छ। २०५६ सारको र्नवाथचनभा तत्कारीन
प्रर्तर्नर्ध सबाभा भष्ट्रहरा प्रर्तर्नर्धत्व ५.९ प्रर्तशत यहेकोभा ऩर्छल्रो
र्नवाथचनफाट प्रर्तर्नर्धत्व ३३.१ प्रर्तशत ऩगुेको छ। २०५४ सारभा
बएको र्नवाथचनफाट स्थानीम र्नकामभा भष्ट्रहराको उऩस्स्थर्त
११.८प्रर्तशतयहेकोभा स्थानीम तहको ऩर्छल्रोर्नवाथचनफाट ४१.२
प्रर्तशतऩगुेको छ। गणतन्त्र घोषणाको सभमभा र्नजाभती सेवाभा
भष्ट्रहराको सहबार्गता 12 प्रर्तशत यहेकोभा हार 28.५ प्रर्तशत
ऩगुेको छ। घयजग्गाभा भष्ट्रहराको स्वार्भत्व २३.९ प्रर्तशत ऩगुेको
छ। रैष्ट्रङ्गक असभानता सूचकाङ्क ०.५३२ फाट सधुाय बई ०.४५२
ऩगुेको छ।मस अवर्धभा भष्ट्रहरा, आददवासी जनजार्त, भधेसी, दर्रत,
अऩाङ्गता बएका य ष्ट्रऩछर्डएका ऺेरका गयी २४ हजाय १ सम
५२व्मस्क्त र्नजाभती सेवाभा प्रवेश गयेका छन।
14. गणतनर स्थाऩनाऩर्छ ष्ट्रवर्बन्न ऺेरभा उल्रेखनीम उऩरस्धध हार्सर बए
ऩर्न हाभीरे अऩेऺा गयेको द्रतु ष्ट्रवकासका रार्ग मी भार ऩमाथऩत
छैनन। सॊष्ट्रवधान र्नभाथणभा रागेको राभो सभम, याजनीर्तक सॊक्रभण,
बकम्ऩ ू , कोर्बड-१९ जस्ता आन्त्तरयक य फाह म घटनाक्रभका कायण
हाम्रो ष्ट्रवकासको गर्त तीव्र हनु सकेन। गणुस्तयीम ऩूवाधायको थ कभी,
दऺ जनशस्क्तको न्त्मूनता तथा उत्ऩादन, उत्ऩादकत्व य योजगायीभा

5

अऩेस्ऺत वष्ट्रृद्ध हनु नसकेका कायण आर्थथक वष्ट्रृद्धको दय न्त्मून
हनुऩग्ुमो। मसफाट गरयफी य असभानताभा अऩेस्ऺत कभी आउन नसकी
खाद्य तथा ऩोषण सयुऺा सभेत कभजोय यह मो।
15. अथथतन्त्रभा राभो सभमदेस्ख सॊयचनात्भक चनुौती यहेकोभा ऩर्छल्रो
सभम सावथजर्नक य र्नजी रगानी खस्ुम्चएको, सावथजर्नक ष्ट्रवत्तभा
असन्त्तरुन फढ्दै गएको, सावथजर्नक ऋण व्मवस्थाऩन खचथ फढ्दै
गएकोय ऩजीगत ॉु खचथगने ऺभता घट्दै गएको कायण थऩ चनुौती
र्सजथना बएको छ।
16. वषौदेस्ख उस्तैप्रकृर्तका सभस्मा तथा चनुौती दोहोरयईयहेकारेअथतथ नर
य ष्ट्रवकास व्मवस्थाऩनभादेस्खएको ऺभता अबावको दष्ुचक्रतोड्दै
सधुायका नमाॉ कामथक्रभ भापथ त सभष्ट्रृद्धको रक्ष्म हार्सर गनऩने थु
देस्खएको छ।
17. सूचना प्रष्ट्रवर्धभा आएको क्रास्न्त्त, कृर्रभ फौष्ट्रद्धकताको फढ्दो प्रमोगय
ऻानभा आधारयत अथथतन्त्रको ष्ट्रवकास बइयहेको सन्त्दबथभानेऩारको
अथतथ न्त्ररे नमाॉ ऩस्ुता अनकुूरकोआर्थथक सधुायको भाग गयेको
छ।मवुा ऩस्ुतारे अऩेऺा गये अनरुुऩकौशरमक्तु ऻान, सीऩ, नवप्रवतथनय
उद्यभशीरता फढाउन आवश्मक छ।
18. सन २०२६ भा ष्ट्रवकासोन्त्भखु यािभा स्तयोन्नर्त बए ऩश्चात र्रनऩुने
यणनीर्त, सन २०३० र्बर ददगो ष्ट्रवकास रक्ष्म हार्सर गने
अन्त्तयाथष्ट्रिमप्रर्तफद्धता य भध्मभ आम बएको यािको स्तयभा ऩग्ुनेयाष्ट्रिम
रक्ष्मराई दृष्ट्रिगत गयी आगाभी आर्थथक वषथभा आर्थथक सधुायराई
तीव्रताददइनेछ।
सम्भाननीम भहोदम,

6

अफ भ भरु कु को ष्ट्रवद्यभान आर्थथक अवस्था य चारुआर्थथक वषथको फजेट
कामाथन्त्वमनको सभीऺा सॊऺेऩभा प्रस्ततु गदथछु।
19. उऩबोक्ता भागभा कभी आउन, ु कजाथको ष्ट्रवस्ताय न्त्मून हनु,ु
उत्ऩादनभूरक ऺेर न्त्मून ऺभताभा सञ चारन हनुुय वस्तकु ो आमातभा
कभी आउन ु रगामतका कायण आर्थथक ष्ट्रक्रमाकराऩभा अऩेस्ऺत
ष्ट्रवस्ताय हनु नसकेकारेचारु आर्थथक वषथभा आर्थथक वष्ट्रृद्धदय
उत्ऩादकको भूल्मभा३.९प्रर्तशत भारहनुेप्रायस्म्बक अनभुान छ। चारु
आर्थथक वषथको चैत भष्ट्रहनाभा औसत भूल्म वष्ट्रृद्ध ४.६ प्रर्तशतभा
सीर्भतयहेको छ।
20. चारुआर्थथक वषथको चैत भसान्त्तसम्भ आमात२.८ प्रर्तशतरे य र्नमाथत
३.७ प्रर्तशतरे घटेको छ। शोधनान्त्तय स्स्थर्त रु.३ खफथ ६५ अफथरे
फचतभा यहेको छ।ष्ट्रवदेशी भद्रुाको सञ स्चर्त १२.५ भष्ट्रहनाको वस्तुय
सेवा आमात धान्न ऩमाथप्त यहेको छ।ष्ट्रवप्रषेणको वष्ट्रृद्धदय १९.८
प्रर्तशतयहेको छ।
21. आर्थथक वषथ २०८०/८१ भा कुर सयकायी खचथ रु. १५ खफथ ३०
अफथ ३५ कयोड अथाथत ष्ट्रवर्नमोजनको ८७.४ प्रर्तशत हनुे सॊशोर्धत
अनभुान छ। कुर सयकायी खचथ भध्मेचारुखचथ रु. १० खफथ ६७
अफथ ४९ कयोड अथाथत ष्ट्रवर्नमोजनको९३.५प्रर्तशत, ऩजॉुीगत खचथ रु. २
खफथ १५ अफथ ३० कयोड अथाथत ष्ट्रवर्नमोजनको ७१.३ प्रर्तशत य
ष्ट्रवत्तीम व्मवस्थातपथ रु. २ खफथ ४७ अफथ ५५ कयोड अथाथत
ष्ट्रवर्नमोजनको ८०.५प्रर्तशत खचथ हनुेसॊशोर्धत अनभुान छ।
22. चारुआर्थथक वषथ याजस्व सॊकरन रु. १२ खफथ ५३ अफथ५२ कयोड
सॊशोर्धत हनुे अनभुान छ मोरक्ष्मको तरुनाभा ८८.१ प्रर्तशत
हो।वैदेस्शक अनदुान तपथ रु. ३४ अफथ ३४ कयोड य वैदेस्शक ऋण
रु.१ खफथ४५ अफथ ४४ कयोड ऩरयचारन हनुेसॊशोर्धत अनभुान छ।

7

23. चारुआर्थथक वषथको रार्ग खचथ व्महोनेस्रोतभध्मेआन्त्तरयक ऋणफाट
रु. २खफथ४० अफथ व्महोरयनेअनभुान यहेकोभावैशाख भसान्त्तसम्भ रु. १
खफथ ९१ अफथउठाइएको छ।
24. चारु आर्थथक वषथको भन्त्रारम य र्नकामगत फजेट ष्ट्रवर्नमोजन य
खचथको प्रगर्त ष्ट्रववयण, भरु कु को प्रभखु आर्थथक-साभास्जक ऩरयसूचक य
त्माङ्क सभावेश बएको आर्थथक सवेऺण य सावथजर्नक सॊस्थानको
प्रगर्त सभेष्ट्रटएको ष्ट्रववयण सम्भार्नत सदनसभऺ ऩेश गरयसकेको छु।
सम्भाननीम भहोदम,
आगाभी कामथददशा स्ऩि हनुे गयी फजेटका ऩाॉच उद्देश्म, ऩाॉच प्राथर्भकता,
आर्थथक सधुायका ऩाॉच यणनीर्त य ऩाॉच रूऩान्त्तयणकायी ऺेरका कामथक्रभ
प्रस्ततु गनेअनभुर्त चाहन्त्छु।
फजटे का ऩाॉच उद्देश्म देहामफभोस्जभ यहेका छन:
(1) उत्ऩादन, उत्ऩादकत्वय योजगायी वष्ट्रृद्ध गन,थु
(2) र्नजी ऺेरको भनोफर फढाउॉदै रगानी वष्ट्रृद्ध गनथु यआर्थथक
ष्ट्रक्रमाकराऩभा तीव्रता ल्माउन,ु
(3) भानव सॊसाधन ष्ट्रवकासगन,थु
(4) स्रोत य साधनराई सन्त्तर्ुरतय सभन्त्माष्ट्रमक ढङ्गरे ऩरयचारनगयी
आर्थथक असभानता य गरयफीन्त्मूनीकयण गन,थु य
(5) सावथजर्नक सेवा प्रवाहराई प्रबावकायी फनाउन।ु
फजटे का ऩाॉच प्राथर्भकता देहामफभोस्जभ तम गयेको छु:
(1) आर्थथक सधुाय य र्नजी ऺेरको प्रवद्धथन,

8

(2) कृष्ट्रष, ऊजाथ, सूचनाप्रष्ट्रवर्ध, ऩमथटन, औद्योर्गक ष्ट्रवकास तथा ऩूवाथधाय
र्नभाथण,
(3) स्शऺा, स्वास््म रगामत साभास्जक ऺेरको ष्ट्रवकास,
(4) सभावेस्शता य साभास्जक सयुऺा, य
(5) सशु ासनप्रवद्धथनतथा सावथजर्नक सेवा प्रवाहभा सधुाय।

अफ भ आर्थथक सधुायका ऩाॉच यणनीर्त प्रस्ततु गदथछु्
क सॊयचनागत सधुाय
याष्ट्रिम अथथतन्त्रको सम्बाव्मता ष्ट्रवश्लषेणको आधायभा आर्थथक वष्ट्रृद्धका
प्रभखु सम्वाहक ऺेर ऩष्ट्रहचान गयी उच्च दयको आर्थथक वष्ट्रृद्ध हार्सर
गनथ य एकीकृत आर्थथक कोरयडोय ष्ट्रवकास, र्डस्जटर अथथतन्त्रको
ष्ट्रवस्ताय य हरयत अथथतन्त्रको आधाय र्नभाथण गनथ नमाॉ चयणको आर्थथक
सधुाय कामथक्रभ अस्घ फढाइनेछ। मस सम्फन्त्धभा र्सपारयश गनथ एक
उच्चस्तयीम आर्थथक सधुाय सझु ाव आमोग गठन गरयनेछ।
ख व्मावसाष्ट्रमक वातावयण सधुाय
उद्योग य रगानी सम्फन्त्धी कानून ऩरयभाजथन, नीर्तगत स्थाष्ट्रमत्व एवॊ
रगानी सयुऺाको प्रत्माबर्ूत, कन्त्री येष्ट्रटङ, दद्वऩऺीम रगानी य दोहोयो
कयभस्ुक्त सम्झौता, प्रष्ट्रवर्ध हस्तान्त्तयण वाऩत ष्ट्रवदेशभा रैजान ऩाउने
सेवा शल्ुकको सीभा वष्ट्रृद्ध, ष्ट्रवदेशभा प्रष्ट्रवर्ध हस्तान्त्तयण गयी आस्जथत
आमराई र्नस्श्चत सीभासम्भ ऩनु:ष्ट्रवदेशभा रगानी गनथ ऩाउने व्मवस्था
य स-सानो ऩजॉुी सॊकरन गयी उद्यभ तथा ऩूवाथधाय ष्ट्रवकासभा रगानी
गनेकम्ऩनी स्थाऩना गनथ र्नजी ऺेरराई प्रोत्साष्ट्रहत गयी व्मावसाष्ट्रमक
वातावयणभा सधुाय गरयनेछ।
ग सावथजर्नक ष्ट्रवत्त प्रणारी सधुाय

9

कय प्रणारीभा सधुाय एवॊ नीर्तगत स्थाष्ट्रमत्व,ष्ट्रवत्तीम य भौदद्रक
नीर्तफीचको तादात्म्मता, सावथजर्नक ऋणको ददगोऩना, ष्ट्रवत्तीम ऺेरको
स्थाष्ट्रमत्व य ऩजॉुी ऩरयचारन अर्बवष्ट्रृद्ध, र्भतव्ममी य प्रर्तपरभखी ु
सावथजर्नक खचथ व्मवस्थाऩन य उद्देश्मभूरक ष्ट्रवत्तीम हस्तान्त्तयण
सर्ुनस्श्चत हनुेगयी सावथजर्नक ष्ट्रवत्त प्रणारीभा सधुाय गरयनेछ।
घ ष्ट्रवत्तीम ऺेर सधुाय
दोस्रो ष्ट्रवत्तीम ऺेर ष्ट्रवकास यणनीर्त तजभथुा एवॊ कामाथन्त्वमन, र्डस्जटर
बक्तु ानीको प्रवद्धथन, केन्त्द्रीम फैंक र्डस्जटर कयेन्त्सी तमायी, औऩचारयक
ऺेरभा आर्थथक गर्तष्ट्रवर्धको ष्ट्रवस्ताय, हरयत ष्ट्रवत्त रगामतका नवीनतभ
ष्ट्रवत्तीम उऩकयणको उऩमोग गनेगयी ष्ट्रवत्तीम ऺेर सधुायका कामथक्रभ
अगार्ड फढाइनेछ।
ङ सावथजर्नक प्रशासनभा सधुाय
सावथजर्नक प्रशासनको सॊयचनागत, कामाथत्भक य व्मवहायगत सधुाय एवॊ
सेवा प्रवाहभा सूचना प्रष्ट्रवर्धको अर्धकतभ उऩमोग गयी सावथजर्नक
ऺेरभा सशु ासन प्रवद्धथन गरयनेछ। आगाभी आर्थथक वषथ सावथजर्नक
उत्तयदाष्ट्रमत्व य स्वाथथको द्वन्त्दसम्फन्त्धी कानून तजभथुा गरयनेछ।
फजटे का ऩाॉच रूऩान्त्तयणकायी ऺेर देहामफभोस्जभ यहेका छन :
क कृष्ट्रष ऺेर रूऩान्त्तयण,
ख ऊजाथ ऺेर ष्ट्रवकास,
ग सूचना प्रष्ट्रवर्ध ष्ट्रवकास,
घ ऩमथटन प्रवद्धथन, य
ङ उद्यभशीरता य औद्योर्गक ष्ट्रवकास ।
सम्भाननीम भहोदम,

10

25. अफ भ नेऩारको सॊष्ट्रवधानको धाया ६० भा बएको व्मवस्थाअनसुाय
ष्ट्रवत्तीम हस्तान्त्तयणसम्फन्त्धी ष्ट्रववयण प्रस्ततु गनथ अनभुर्त चाहन्त्छु।
26. याष्ट्रिम प्राकृर्तक स्रोत तथा ष्ट्रवत्त आमोगको र्सपारयशका आधायभा
ष्ट्रवत्तीम सभानीकयण अनदुान प्रदेशको रार्ग रु.६० अफथ य स्थानीम
तहको रार्ग रु. ८८ अफथ हस्तान्त्तयण गनेव्मवस्था र्भराएको छु।
27. सशतथ अनदुान प्रदेशको रार्ग रु. २५ अफथ ८४ कयोड य स्थानीम
तहको रार्ग रु. २ खफथ ८ अफथ ८८ कयोड गयी जम्भा रु. २ खफथ
३४ अफथ ७३ कयोड हस्तान्त्तयणको रार्ग ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
28. प्रदेश य स्थानीम तहराई ऩूवाथधायका आमोजना कामाथन्त्वमन गनथ
सभऩूयक अनदुान क्रभश: रु. ६ अफथ २० कयोड य रु. ७ अफथ
ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु। ष्ट्रवशेष अनदुान प्रदेशको रार्ग रु. ४ अफथ ४०
कयोड य स्थानीम तहको रार्ग रु. ८ अफथ ५० कयोड ष्ट्रवर्नमोजन
गयेको छु। सशतथ, सभऩूयक य ष्ट्रवशेष अनदुान कामथसम्ऩादनका
आधायभा हस्तान्त्तयण गनेव्मवस्था र्भराएको छु।
29. प्रदेश य स्थानीम तहभा याजस्व फाॉडपाॉटफाट रु. १ खफथ ५९ अफथ
हस्तान्त्तयण हनुेअनभुान छ।
30. याजस्व फाॉडपाॉट य अनदुान गयी प्रदेश य स्थानीम तहभा आगाभी
आर्थथक वषथरु. ५ खफथ ६७ अफथ हस्तान्त्तयण हनुेअनभुान छ।
सम्भाननीम भहोदम,
अफ भ आगाभी आर्थथक वषथको ऺेरगत कामथक्रभ य ष्ट्रवर्नमोजन प्रस्ततु गने
अनभुर्त चाहन्त्छु।
कृष्ट्रषऺरे को रूऩान्त्तयण

11

31. कृष्ट्रषकोव्मावसामीकयणय आधर्ुनकीकयण गयीउत्ऩादन य उत्ऩादकत्व
अर्बवष्ट्रृद्ध गरयनेछ।सयकायी, र्नजी, सहकायी तथा ष्ट्रवकास साझेदायफाट
कृष्ट्रष ऺेरभा रगानी अर्बवष्ट्रृद्ध गनथ ष्ट्रवक्रभ सम्वत २०८१ देस्ख२०९१
सम्भको अवर्धराई कृष्ट्रषभा रगानी दशक घोषणा गरयएको छ। बगूोर,
फजाय सम्बाव्मताएवॊ ऩारयस्स्थर्तकीम ष्ट्रवस्शिता अनकुूर सॊघ, प्रदेश य
स्थानीम तहफाट कृष्ट्रष उऩजको ष्ट्रवशेष ऺेर ऩष्ट्रहचान गयी उत्ऩादन
प्रवद्धथनगरयनेछ।
32. कृष्ट्रष उऩजको उस्चत भूल्म य फजाय सर्ुनस्श्चत गनथ सयकाय, ष्ट्रकसान य
व्मवसामी सहबागी हनुे गयीकयाय खेती प्रवद्धथन गरयनेछ। कृष्ट्रष उऩज
सॊकरन, प्रशोधन य र्नमाथत गनेपभरथ े स्थानीम कृषकराई आवश्मक
ऩनेभर,फीउ तथा अन्त्म साभग्री प्रदान गयी कृष्ट्रष उत्ऩादन खरयद गने
सर्ुनस्श्चत गयेभा उत्ऩाददत उऩजको ऩरयभाणको आधायभा भर,फीउ,
कृष्ट्रष प्रसाय सेवा य कजाथभा व्माज अनदुान प्रदान गरयनेछ।
33. सयकायी, सावथजर्नक, नदी उकास य र्नजी स्वार्भत्वभा यहेको फाॉझो
जर्भन स्थानीम तहभा अर्बरेखीकयणगयीकृष्ट्रषफारी, परपूर, तयकायी,
घाॉसेफारी, जर्डफटुी, ऩश-ुऩन्त्छीऩारन य भत्स्मऩारनभा उऩमोग गनथ सक्ने
व्मवस्था र्भराइनेछ। साभष्ट्रहकु खेती प्रवद्धथन गनथ सयकायी
जर्भनर्रजभा उऩरधध गयाउनेव्मवस्था र्भराइनेछ।
34. ष्ट्रहभार य ऩहाडभा ५० योऩनी य तयाईभा १० ष्ट्रवघा बन्त्दा फढी जर्भन
एकीकयण य चक्राफन्त्दी गयी व्मावसाष्ट्रमक रूऩभा साभष्ट्रुहक खेती,
ऩशऩुन्त्छी ऩारनएवॊ जर्डफटुी खेती गने व्मस्क्त, पभथ तथा
सहकायीराईव्माज अनदुान, प्राष्ट्रवर्धक सहमोग य भेस्शनयी आमातभा
कयछुटप्रदान गरयनेछ।
35. भर्सनो तथा वासनादाय धान, उख, ुभकै, दूध, भाछा, भास, ुकपी, स्चमा,
अदवुा, फेसाय, अकवये खसुाथनी, प्माज, आरुरगामतका कृष्ट्रष फारीको

12

उत्ऩादन प्रवद्धथनगनथ उन्नत फीउ, र्सॉचाइ रगामतभा अनदुान उऩरधध
गयाई उत्ऩाददत उऩजको फजाय सर्ुनस्श्चत गरयनेछ।चैते धान य ष्ट्रहॉउदे
भकै ष्ट्रवस्तायका साथै यैथानेफारीको उत्ऩादन तथा उऩबोग प्रवद्धथनका
रार्ग आवश्मक यकभ ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
36. एक सम ष्ट्रवघा बन्त्दा ठूरा चक्राभा वासनादाय धान खेती गनेसात
नभूना ऩरयमोजनाराई सहज रूऩभा भर,फीउ, प्राष्ट्रवर्धक सेवा तथा
सहर्ुरमतऩूणथ कजाथ उऩरधध गयाउने य फीभा ष्ट्रप्रर्भमभभा छुट ददने
व्मवस्था र्भराएको छु। प्रधानभन्त्री कृष्ट्रष आधर्ुनकीकयण ऩरयमोजनाको
रार्ग रु.२ अफथ ९८ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
37. ऩहाडीयउच्चऩहाडी ऺेरकादईु हजाय हेक्टय जग्गाभा परपूर खेती
ष्ट्रवस्ताय गरयनेछ। आगाभी आर्थथक वषथ परपूरको कम्तीभा सात
राख गणुस्तयीम ष्ट्रवरुवा उत्ऩादन गनेगयी चौधसयकायी पभथको ऺभता
ष्ट्रवस्ताय गरयनेछ। ष्ट्रटस्मु कल्चय प्रष्ट्रवर्धद्वाया ष्ट्रवरुवा उत्ऩादन गनथ
अत्माधर्ुनक प्रमोगशारा स्थाऩना गरयनेछ। परपूर ऺेर ष्ट्रवकासका
रार्ग रु. १ अफथ ४४ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
38. सॊघ, प्रदेश य स्थानीम तहको सहकामथभा भध्म ऩहाडभा याष्ट्रिम पर
सन्त्ुतरा, ष्ट्रहभार य उच्च ऩहाडभा स्माउ तथा तयाई-भधेशभा आऩॉ य
केयाको उत्ऩादन तथा र्नमाथत प्रवद्धथनका रार्ग ष्ट्रवशेष कामथक्रभ
सञ चारन गरयनेछ।
39. कृष्ट्रषको व्मवसामीकयणका रार्ग याजभागथ केस्न्त्द्रत तीन सम उत्ऩादक
सॊस्थाराई शरूु वाती ऩजी ॉु उऩरधध गयाउनेय उत्ऩाददत वस्तकु ो फजाय
सर्ुनस्श्चत हनुे व्मवस्था र्भराएको छु। मसका रार्ग रु.१ अफथ १२
कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।कृषकराई सभमभै भरखाद आऩूर्तथ
सर्ुनस्श्चत गनथ अनदुानको रार्ग रु.२७ अफथ ९५ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन
गयेको छु।

13

40. जैष्ट्रवक एवॊ प्राङ्गारयक भरको उत्ऩादन तथा उऩमोगराई प्रवद्धथन
गरयनेछ। यासामर्नक ष्ट्रवषादीको उऩमोगराई र्नरुत्साष्ट्रहत गयी जैष्ट्रवक
ष्ट्रवषादीको प्रवद्धथन गरयनेछ।
41. प्रभखु व्माऩारयक शहयभा सयकायी य र्नजी ऺेरको सहकामभथ ाकृष्ट्रष
फारी, ऩशऩुन्त्छी य परपूरको अक्सन सेन्त्टय स्थाऩना गरयनेछ। कृष्ट्रष
फजाय ऺेरभा र्नशस्च त्प्रर्तशत स्थान ष्ट्रकसानका रार्ग होस्ल्डङ माडथ
सञ चारनगनथ उऩरधध गयाइनेछ।
42. कृष्ट्रष उऩजको र्नमाथत प्रवद्धथन गनथ अन्त्तयाथष्ट्रिम य प्रभखु आन्त्तरयक
ष्ट्रवभानस्थरभा शीत बण्डाय स्थाऩना गरयनेछ। र्नमाथत गरयने
कृष्ट्रषउऩजको प्रभाणीकयण य प्रमोगशारा ऩयीऺण शल्ुकभा सहजीकयण
गरयनेछ।
43. कृष्ट्रष उऩजको र्धतोभा सभेत सहज रूऩभाकजाथ प्रवाह हनुे व्मवस्था
र्भराइनेछ। प्रर्तपर प्राप्त हनु राभो अवर्ध राग्नेकृष्ट्रष तथा परपूर
व्मवसामभा उत्ऩादन ऩूवकथ ोअवर्धकोकजाथको व्माजभा अनदुान ददने
व्मवस्था र्भराएको छु।
44. प्रदेश, स्थानीम तह य र्नजी ऺेर सभेतको सहकामथभा सफै प्रदेशभा
गाई-बैंसी ऩारन स्रोत केन्त्द्रको ष्ट्रवकास गरयनेछ। स्वदेशभा नै फढी
उत्ऩादन ऺभता बएका दधुारुऩशुउत्ऩादन गनथ गाई य बैसीभा नश्ल
सधुायका रार्ग रु.३८कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
45. ऩशऩुन्त्छीको भहाभायी योग र्नमन्त्रणका रार्ग आगाभी वषथऩाॉच कयोड
डोज खोऩउत्ऩादन गरयनेछ।आगाभी तीन वषथर्बरष्ट्रऩ.ष्ट्रऩ.आय य
क्रार्सकर स्वाईन ष्ट्रपवय योग उन्त्भूरन गने गयी र्न्शल्ुक खोऩ
अर्बमान सञ चारनगरयनछे । खोयेत योग र्नमन्त्रण गनथ सघन खोऩ
कामथक्रभसञ चारन गरयनछे । खोऩ उत्ऩादन तथा सेवा सञ चारनका
रार्गरु. ४० कयोड व्मवस्था गयेको छु।

14

46. र्नजी ऺेर य स्थानीम सभदुामको सहबार्गताभा म्माग्दी, भस्ुताङ,भनाङ,
गोयखा यधाददङ स्जल्राको ष्ट्रहभारी ऺेरभा कस्तयुी-भगृ रगामतका
वन्त्मजन्त्तुऩारन गनेव्मावसाष्ट्रमक पाभथ स्थाऩना गरयनेछ।
47. उखखु ेती प्रवद्धथनका रार्ग ष्ट्रकसानराई प्रोत्साहन गनथ रु. २ अफथ २५
कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।साना ष्ट्रकसानकोफारी तथा ऩशऩुन्त्छी
फीभाको ष्ट्रप्रर्भमभभा अनदुान प्रदान गनथ रु. १ अफथ ६५
कयोडछुट्टमाएको छु।
48. कृष्ट्रषअनसुन्त्धानभा सॊरग्न कृष्ट्रष अनसुन्त्धान ऩरयषद् रगामतका
र्नकामको ऺभता अर्बवष्ट्रृद्ध गरयनेछ।आगाभीआर्थथक वषथ थऩ ७५ कृष्ट्रष
प्रष्ट्रवर्धको ष्ट्रवकास गरयनेछ। कृष्ट्रष अनसुन्त्धान तथा ष्ट्रवकास तपथ रु.३
अफथ ५२ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
49. औषधीम प्रमोजनको रार्ग गाॉजाको व्मावसाष्ट्रमक उत्ऩादन गनथकानूनी
व्मवस्था र्भराइनेछ।
50. कृष्ट्रष तथा ऩशऩुन्त्छी ष्ट्रवकास भन्त्रारमको रार्ग रु. ५७ अफथ २९
कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
ऊजाथ ऺेर ष्ट्रवकास
51. आगाभी आर्थथक वषथ ९ सम भेगावाट ष्ट्रवद्यतु थऩ गयी याष्ट्रिम प्रणारीको
ष्ट्रवद्यतु ऺभता ४ हजाय ५ सम भेगावाटऩयुम ाइनेछ। प्रर्तव्मस्क्त ष्ट्रवद्यतु
खऩत ४ सम ५०मर्ुनट ऩयुम ाइनेछ। आगाभी आर्थथक वषदथ ेस्ख
फॊगरादेशभा ष्ट्रवद्यतु र्नमाथत गने व्मवस्था र्भराइनेछ।ष्ट्रवद्यतु प्रसायण
राइन र्नभाथणय ष्ट्रवतयण कामथभा र्नजी ऺेर सभेत सहबागी हनुे गयी
कानूनी प्रफन्त्ध गरयनेछ।जराशममक्तु जरष्ट्रवद्यतु आमोजनाभा फाॉध य
ष्ट्रवद्यतु गहृ छुट्टाछुट्टै प्रवद्धथकफाट र्नभाथण गने गयी र्नजी ऺेरराई
रगानी गनथआकष्ट्रषथत गरयनेछ।

15

52. सक्खा ु माभको भागराई ऩूर्तथ गनथ १२ सम भेगावाट ऺभताको
फढुीगण्डकी, 6सम ७० भेगावाट ऺभताको दूधकोशी य 4 सम 17
भेगावाट ऺभताको नरर्सङ गाड जराशममक्तु जरष्ट्रवद्यतु आमोजना तथा
2 सम 80 भेगावाट ऺभताको नौभयुे फहउुद्देश्मीम जरष्ट्रवद्यतु
आमोजनाको र्नभाथण कामथ शरूु गरयनेछ।वैदेस्शक योजगायीभा गएका
व्मस्क्तको रगानीभा७७.५ भेगावाटको घन्त्ुसा य७०.३
भेगावाटकोर्सम्फवुा जरष्ट्रवद्यतु आमोजना र्नभाथण कामथ अगार्ड
फढाइनेछ।
53. जनताको जरष्ट्रवद्यतु कामथक्रभ अन्त्तगथत1हजाय 6३ भेगावाटको
भार्थल्रो अरुण,1सम 6 भेगावाटको जगदल्ुरा, १ सम भेगावाटको
ताभाकोशी ऩाॉचौं, ४२ भेगावाटको भोदी ए य 2 सम 10 भेगावाटको
चैनऩयु-सेती जरष्ट्रवद्यतु आमोजनाको र्नभाथण कामथ शरूु गरयनेछ।
54. सनुकोशी-तेस्रो जरष्ट्रवद्यतु आमोजनाको ष्ट्रवस्ततृ अध्ममन गयी र्नभाथण
प्रष्ट्रक्रमा अगार्डफढाइनेछ। १० हजाय ८ सम भेगावाटकोकणाथरी-
स्चसाऩानीजरष्ट्रवद्यतु आमोजनाको ष्ट्रवस्ततृ इस्न्त्जर्नमरयङ्ग र्डजाइनको कामथ
शरूु गरयनेछ।
55. सन 2045 र्बर खूद शून्त्म काफथन उत्सजथनको रक्ष्म हार्सर गनथ
जीवाश्भ ऊजाथराई स्वच्छ एवॊ नवीकयणीम ऊजाथरे क्रभश: ष्ट्रवस्थाऩन
गरयनेछ। ऊजाथ उत्ऩादनराई ष्ट्रवष्ट्रवधीकयण गनथ र्नजी ऺेरफाट १ सम
भेगावाट सौमथ ष्ट्रवद्यतु जडान गनेव्मवस्था र्भराइनछे ।हरयत हाइड्रोजन
प्रवद्धथन गनथ अनसुन्त्धान य ष्ट्रवकासका रार्ग आवश्मक फजेट व्मवस्था
गयेको छु।
56. हेटौडा-ढल्केफय-इनरुवाय स्खम्ती-फाह्रर्फसे-रस्प्सपेदी 4 सम
के.बी.प्रसायण राइनको र्नभाथण कामथ सम्ऩनन गरयनेछ। कणाथरी
कोरयडोय ४ समके.बी. प्रसायण राइनको र्नभाथणको कामथराई तीव्रता

16

ददइनेछ। हेटौंडा- यातभाटे- रस्प्सपेदी-दभौरी-न्त्मू फटुवर,न्त्मू फटुवर-
रभही, रभही-दोदोधाया य बेयी कोरयडोय ४ सम के.बी. प्रशायण

राइनको र्नभाथण कामथ शरूु गरयनेछ। सेती कोरयडोय, अरुण कोरयडोय,
दूधकोशी कोरयडोय ४ सम के.बी.य फढुीगण्डकी कोरयडोय प्रसायण
राइनको र्नभाथण प्रष्ट्रक्रमा अगार्ड फढाइनेछ।
57. न्त्मू फटुवर-गोयखऩयु4 सम के.बी. अन्त्तयदेशीम प्रसायण राइनको
र्नभाथण कामथसम्ऩन्न गरयनेछ। इनरुवा-ऩूणॉमायदोदोधाया-फयेरी 4 सम
के.बी. तथायसवुागढी-केरुङ २ सम २० के.बी.अन्त्तयदेशीम प्रसायण
राइनको र्नभाथण प्रष्ट्रक्रमा अगार्ड फढाइनेछ।प्रसायणराइनको याइट
अप वे का रार्ग आवश्मक जग्गाको छुट्टै ष्ट्रकत्ता कामभ
गयीजग्गाधनीराई ष्ट्रवद्यतु आमोजनाफाट प्रबाष्ट्रवत नागरयक सयह शेमयभा
सहबागी गयाइनेछ।
58. ऊजाथ ऺेर ष्ट्रवकासका रार्गरु. ५० अफथ ७४ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको
छु।
सूचना प्रष्ट्रवर्ध ष्ट्रवकास
59. नेऩारराई सूचना प्रष्ट्रवर्ध हवकोरूऩभा ष्ट्रवकास गरयनेछ। सूचना प्रष्ट्रवर्ध
ऺेरभा १० वषथभा रु. ३० खफथको र्नमाथत गनेय५ राख प्रत्मऺ तथा
१० राख अप्रत्मऺ योजगायी र्सजथना गनेरक्ष्मसष्ट्रहत आगाभी आर्थथक
वषथराई सूचना प्रष्ट्रवर्ध दशकको प्रस्थान वषथको रूऩभा अगार्ड
फढाइनेछ। सूचना प्रष्ट्रवर्धराई अथथतन्त्रको सम्वाहक ऺेरको रूऩभा
स्थाष्ट्रऩत गरयनेछ।सूचना प्रष्ट्रवर्धका नवीनतभ प्रष्ट्रवर्ध अवरम्फन गनथ
कानूनी आधाय तमाय गरयनेछ।कृर्रभ फौष्ट्रद्धकताको ष्ट्रवकास,प्रवद्धथन य
र्नमभनको व्मवस्था गरयनेछ।
60. सूचना प्रष्ट्रवर्ध ऺेरभा नीर्तगत स्थाष्ट्रमत्व सष्ट्रहत उच्च गर्तको बयऩदो य
ष्ट्रकपामती इन्त्टयनेटसेवा, डाटा सयुऺा य फौष्ट्रद्धक सम्ऩस्त्त सॊयऺण प्रदान

17

गरयनेछ।र्डस्जटरनेऩारफ्रेभवकथ ऩरयभाजथन गयी सोको कामाथन्त्वमन य
अनगुभन गनथसॊस्थागत व्मवस्थागरयनेछ।मस आमोजनाको रार्ग रु. ५९
कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
61. काठभाडौं उऩत्मका य फटुवरभा उऩरधध सयकायी तथा र्नजी बवन
सभेत उऩमोग गयी उच्च गर्तको इन्त्टयनेट, ष्ट्रवद्यतु, सयुऺा रगामतका
ऩूवाथधाय सष्ट्रहत सूचना प्रष्ट्रवर्ध ऩाकथ सञ चारनको काभ अगार्ड
फढाइनेछ। मस्तो ऩाकथ भा तीन वषथका रार्ग वकथ स्टेसन सञ चारन
गनथ र्न्शल्ुक स्थान उऩरव्ध गयाइनेछ।
62. सावथजर्नक-र्नजी साझेदायीभाअत्माधर्ुनक सूचना प्रष्ट्रवर्ध हवसञ चारनका
रार्गकाठभाडौंकोर्डल्रीफजायस्स्थत चायखारभा फहतुरे सॊयचना र्नभाथण
गरयनेछ। रर्रतऩयुकोखभुरटायभा ऻान ऩाकथ स्थाऩना गनथरु. १७
कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
63. स्वदेशभा उत्ऩाददत सफ्टवेमयराई प्राथर्भकता ददई सावथजर्नक
र्नकामरे उऩमोग गने व्मवस्था र्भराइनेछ।सयकायी डाटा सेन्त्टयको
स्तयोन्नर्त गरयनेछ। र्नजी ऺेरफाट सञ चारन हनुे डाटा सेन्त्टयको
रार्ग भाऩदण्ड तमाय गरयनेछ। ष्ट्रवद्यतुीम त्माङ्कको बण्डायण, सयुऺा य
उऩमोगराई व्मवस्स्थत य बयऩदो फनाइनेछ। सूचना प्रष्ट्रवर्ध ष्ट्रवषमभा
स्नातक य स्नातकोत्तय तहभा अध्ममन गरययहेका मवुाराई सूचना
प्रष्ट्रवर्ध सम्फद्ध उद्योगभा इन्त्टनथ गनेव्मवस्था र्भराइनेछ।
64. सफै वडा केन्त्द्र,साभदुाष्ट्रमक ष्ट्रवद्यारम य स्वास््म सॊस्थाभा ब्रोडधमाण्ड
इन्त्टयनेट सेवा ऩयुम ाइनेछ। र्डस्जटर र्डबाइड कभ गनथ ष्ट्रऩछर्डएको
वगथ, ऺेर, भष्ट्रहरा य सभदुामको सूचना प्रष्ट्रवर्धभा ऩहॉचु ष्ट्रवस्ताय
गरयनेछ।
ऩमथटन प्रवद्धथन

18

65. आगाभी आर्थथक वषथसोह्र राख ऩमथटक र्बत्र्माउने गयी ऩमथटन
प्रवद्धथनका कामथक्रभ सञ चारन गरयनेछ।नमाॉ गन्त्तव्मको ऩष्ट्रहचान तथा
भौजदुा गन्त्तव्मको ष्ट्रवकास य प्रवद्धथनका रार्ग ऩमथटकीम गन्त्तव्मको
प्रोपाइर तमाय गरयनेछ।ऩमथटकराई एकद्बाय प्रणारीभापथ त सेवा प्रवाह
गनेव्मवस्था र्भराइनेछ। ऩवथतायोहण अनभुर्त प्रणारीराई स्वचार्रत
प्रष्ट्रवर्धभा आधारयत फनाइनेछ।
66. र्छभेकी भरु कु बायत य चीन तथा अन्त्म भरुकु का प्रभखु शहयभा
ऩमथटक रस्ऺत योड सो, भेरा, भहोत्सवजस्ता ऩमथटन प्रवद्धथन कामथक्रभ
सञ चारन गरयनेछ।सीभावतॉ स्जल्राभा र्छभेकी भरु कु का ऩमथटक
रस्ऺत ऩमथटकीम स्थर, फजाय, स्वास््मसष्ट्रुवधा ष्ट्रवस्तायगयी सीभावतॉ
ऩमथटन प्रवद्धथन गरयनेछ।
67. र्नजी ऺेरसॉगको सहकामथभा नेऩार बायत सीभा नाकाफाट ऩशऩुर्तनाथ,
स्वगथद्बायीयभस्ुक्तनाथ दशथन मातामात सेवा सञ चारन गयी तीथथमारीराई
सहज रूऩभा प्रभखु धार्भथक स्थर दशथन गनेव्मवस्था र्भराइनेछ।
68. बौगोर्रक रूऩभा र्नकट यहेका तयाई, ऩहाड य ष्ट्रहभारी ऺेरका
ऩमथटकीम स्थरभा ऩरयऩथ ष्ट्रवकास गदैरर्गनेछ। फद्धु ऩरयऩथ,
स्शवऩरयऩथ, याभामण ऩरयऩथ, ष्ट्रकयाॉत साॊस्कृर्तक ऩरयऩथको भागथ र्नधाथयण
गयी ऩमथटन प्रवद्धथन गनथ फजेट व्मवस्था गयेको छु।
69. सातै प्रदेश सभेष्ट्रटने गयी चयुे, ऩहाडी य ष्ट्रहभारी ऺेरका प्रभखु
गन्त्तव्मस्थरभाऩमाथऩमथटन प्रवद्धथनका रार्ग टाकुया ऩमथटकीम गन्त्तव्म
तथा भनोयञ जन ऩूवाथधायसष्ट्रहतका इको ष्ट्रहर स्टेशनर्नभाथण गरयनेछ।
भध्मऩहाडी ऩष्ुषराररोकभागथ ऺेरका प्रभखु ऩमथटकीम ऺेरभा होटर
स्थाऩना गनथ सयकायी जग्गा र्रजभा उऩरधध गयाइनेछ। प्रदेश य
स्थानीम तहसॉगको सहकामथभा मस्ता स्थानभा ऩहॉचु भागथ, ष्ट्रवद्यतु सेवा,
खानेऩानी सेवा ऩयुमा उनेव्मवस्था र्भराइनेछ।

19

70. ऩदभागथभा आधारयत ऩमथटकीम कामथक्रभ सञ चारन गनथ ग्रटे ष्ट्रहभारमन
रेर, भन्त्ुधभु रेर, गरुयल्रा रेर रगामतका ऩमथटकीम ऩूवाथधायको ष्ट्रवकास
गरयनेछ। ऩयुाना प्रचरनभा यहेका ऩदभागथको सॊयऺण य सम्वद्धथन
गरयनेछ। सम्बाष्ट्रवत जोस्खभमक्तु ऺेरभा ऩमथटकीम उद्धाय केन्त्द्र
स्थाऩना गरयनेछ। ऩमथटन ऩूवाथधाय ष्ट्रवकासका रार्ग रु. ५ अफथ ४६
कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
71. नेऩारभा वैवाष्ट्रहक सभायोह आमोजना गनथ आउने ऩमथटकराई
सहजीकयण गयी साॊस्कृर्तक तथा ऩमथटकीम गन्त्तव्मराईष्ट्रववाह
गन्त्तव्मकोरूऩभा ष्ट्रवकास गरयनेछ। याभ जानकीको ष्ट्रववाहस्थर
जनकऩयुराई वेर्डङ हव य गौतभ फद्धु जन्त्भस्थर रस्ुम्फनीराई फर्थथङ
हवको रूऩभाप्रवद्धथन गरयनेछ।
72. नेऩारको ष्ट्रहभारी सभ्मता, जीवनशैरी, स्रोत तथा सम्बावनाको ऩष्ट्रहचान,
अध्ममन-अनसुन्त्धान एवॊ ऩमथटकका रार्ग सोकेस गनथ उऩमोग हनुेगयी
ष्ट्रहभारमन रयसोसथ सेन्त्टयको स्थाऩना गरयनेछ।उऩल्रो भस्ुताङ
रगामतका साॊस्कृर्तक भहत्त्वका स्थानभाभौर्रक सॊयचना नर्फग्रनेगयी
सॊयचना र्नभाथण गनथऩाइनेव्मवस्था र्भराइनेछ।
73. प्रत्मेक वषथ भे२९ राई सगयभाथा अन्त्तयाष्ट्रिम ष्ट्रवशेष ददवसका रूऩभा
भनाइनेछ। ष्ट्रहभारी ऩमथटन प्रवद्धथनभा ष्ट्रवस्शि मोगदान ऩयुम ाउने
स्वदेशी तथा ष्ट्रवदेशी व्मस्क्त, सॊघ सॊस्थाराई सम्भान गरयनेछ।
74. र्रबवुन अन्त्तयाथष्ट्रिम ष्ट्रवभानस्थरको दोस्रो टर्भथनर बवन र्नभाथण कामथ
शरूु गरयनेछ।र्नजगढ अन्त्तयाथष्ट्रिम ष्ट्रवभानस्थर सावथजर्नक-र्नजी
साझेदायीभा र्नभाथण गनथ आगाभी आर्थथक वषथर्बर रगानीको ढाॉचा य
ऩूवथ तमायी कामथ सम्ऩन्न गरयनेछ।
75. बयतऩयु ष्ट्रवभानस्थर ष्ट्रवस्तायको कामथ आगाभी वषथ सम्ऩन्न
गरयनेछ।मसका रार्ग रु. ३६ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।सखु ेत

20

ष्ट्रवभानस्थरको स्तयोन्नर्त गरयनेछ। योल्ऩाको फडाचौय,दाङको टरयगाउॉ,
जम्ुरा, ष्ट्रवयाटनगय, धनगढी य नेऩारगञ ज ष्ट्रवभानस्थरको स्तयोन्नर्त
गरयनेछ।नागरयक उड्डमन ऩूवाथधाय तपथ रु. ३ अफथ ७७ कयोड
ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
76. सञ चारनभा नयहेकाफरेवा,राभीडाॉडा, भनाङ,रुम्जाटाय,फैतडी
रगामतकाआन्त्तरयक ष्ट्रवभानस्थरराई र्नजी ऺेरको सहकामथभा
प्मायाग्राइर्डङ्ग, प्मायासटु, स्काई डाइर्बङ, अल्राराइट
जस्ताभनोयञ जनात्भक साहर्सक ऩमथटनको रार्ग उऩमोग गरयनेछ।
77. ऩमथटन ऺेर तपथ रु. ११ अफथ ९१ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
उद्यभशीरता य औद्योर्गक ष्ट्रवकास
78. आन्त्तरयक उत्ऩादन फढाई आमात प्रर्तस्थाऩन य र्नमाथत वष्ट्रृद्ध गनथ तथा
उत्ऩादनराई योजगायीसॉग आवद्ध गयाउन उत्ऩादन य योजगायीका रार्ग
साझदे ायी कामथक्रभसञ चारनगरयनेछ। सॊघ, प्रदेश य स्थानीम तह, र्नजी
ऺेर, सहकायी तथा सभदुामको साझेदायीभासञ चारन हनुेमस कामथक्रभ
भापथ तकृष्ट्रषको उत्ऩादन य उत्ऩादकत्व फढाउन, कृष्ट्रषभा आधारयत
उद्योगको ष्ट्रवकास य ष्ट्रवस्ताय गनथ, ग्राभीण ऩमथटन प्रवद्धथन गनथ तथा
सूचना-प्रष्ट्रवर्धभा आधारयत उद्यभ स्थाऩना य सञ चारन गनथ प्रोत्साहन
गरयनेछ। मस कामथक्रभका रार्ग रु. ७ अफथ ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
79. प्रधानभन्त्री नेऩारी उत्ऩादन तथा उऩबोग अर्बवष्ट्रृद्ध कामथक्रभभापथ त
स्वदेशी उत्ऩादन प्रोत्साहन गरयनेछ। भेक इन नऩेार य भेड इन नऩेार
अर्बमानभा र्नजी ऺेरसॉग सहकामथ गरयनेछ।उत्ऩादनभूरक उद्योग य
ऩमथटन उद्योगस्थरसम्भ ऩहॉचु भागथ, प्रसायण राइन, र्नमर्भतष्ट्रवद्यतु सेवा
य इन्त्टयनेट सेवा रगामतका ऩूवाथधाय ऩयुम ाउॉन सयकायफाट साझेदायी
गरयनेछ।

21

80. जनस्तयसम्भ सावथजर्नक सेवा प्रवाह गनथ भहत्त्वऩूणथ स्जम्भेवायीभा यहेका
स्थानीम तहराई उत्ऩादन तथा योजगायी केन्त्द्रका रूऩभा ष्ट्रवकास
गरयनेछ।स्थानीम ऩूवाथधाय ष्ट्रवकास, सावथजर्नक र्नजी साझेदायीभा
फहृ तस्तयका कृष्ट्रष पभथ सञ्चारन, एक गाऊॉ एक उत्ऩादन, ऩमथटन
रगामतका कामथक्रभफाट स्थानीमस्तयभा आम आजथन वष्ट्रृद्ध गने
कामथराई तीव्रता ददइनेछ।
81. र्नजी ऺेरसॉगको सहकामथभा प्रदेशराई ष्ट्रवस्शष्ट्रिकृत आर्थथक केन्त्द्रको
रूऩभा ष्ट्रवकास गरयनेछ।मसअनसुायकोशीराई उद्योग, भधेशराई
कृष्ट्रष, फागभतीराईसूचनाप्रष्ट्रवर्ध, गण्डकीराईऩमथटन, रस्ुम्फनीराई साना
तथा भझौरा उद्यभ, कणाथरीराई जर्डफटुीय सदुूयऩस्श्चभराईधार्भथक
ऩमथटन आर्थथक हव फनाइनेछ।
82. आर्थथक वष्ट्रृद्धका सम्बावनाका ऺेरराई सभेटी एकीकृत ष्ट्रवकासको
अवधायणा अनरूु ऩनभूना ष्ट्रवकास अर्बमानसञ चारन गनथ बयतऩयु-
फटुवर-ऩोखया-(भस्ुग्रङ्ग)बयतऩयुराई तीनवटा कोणभा
याखीगण्डकीआर्थथक र्रबजु ऩरयमोजना प्रस्ताव गयेको छु। मस
ऩरयमोजना अन्त्तगथत र्नजी ऺेरसॉगको साझेदायीभा औद्योर्गक
इकोर्सस्टभ र्नभाथण गयी औद्योर्गक ऩनुरुत्थान य गणुस्तयीम योजगायी
र्सजथना गरयनेछ।

83. गण्डकी र्रबजुभा ऩने र्नभाथणाधीन नायामणघाट-फटुवर यभस्ुग्रङ्ग-
ऩोखयासडकखण्डकोष्ट्रवस्तायकामथ आगाभी आर्थथक वषथ सम्ऩन्न गरयनेछ।

फटुवर-ऩोखया सडकखण्डराई डेर्डकेटेड दईु रेनभा स्तयोन्नर्त
गरयनेछ। र्रबजुका तीन वटै कोरयडयभा औद्योर्गक ष्ट्रवकासका रार्ग
आवश्मक मातामात सञ्जार र्नभाथण गरयनेछ।

22

84. र्रबजु ऩरयमोजना अन्त्तगथत नायामणघाट-फटुवर खण्डराई र्नभाथण
साभग्री तथा हेबी उद्योगको केन्त्द्र, भस्ुग्रङ्ग-ऩोखया खण्डराई कृष्ट्रष तथा
खाद्य प्रशोधन उद्योगको केन्त्द्र य ऩोखया-फटुवर खण्डराई ष्ट्रवद्यतुीम
उऩकयण, जत्तुा, रत्ताकऩडा, काऩेट रगामत घयामसी प्रमोगका वस्तुतथा
सेवा सम्वद्ध उद्योगको केन्त्द्रको रूऩभा ष्ट्रवकास गरयनेछ।
85. ऩरयमोजना कामाथन्त्वमनका रार्ग बयतऩयुकोणभाऩमाथऩमथटन सेवा,जरमारा
य ष्ट्रवस्शिीकृत स्वास््म सेवा, ऩोखया कोणभा साहर्सक भनोष्ट्रवनोद,
ऩमाथऩमथटन सेवा तथा अनसुन्त्धानभूरक उच्च स्शऺा य फटुवर-बैयहवा
कोणभा धार्भथक ऩमथटन,डाटा सेन्त्टय तथा सूचना प्रष्ट्रवर्धसम्फन्त्धी सॊस्था
ष्ट्रवकासका रार्ग र्नजी ऺेरको सहकामथभा आवश्मक ऩूवाथधाय र्नभाथण
गरयनेछ।मस ऩरयमोजनाराई सावथजर्नक र्नजी साझेदायीको नभूना
ऩरयमोजनाको रूऩभा ष्ट्रवकास गयी कामाथन्त्वमन गनथ रु. २ अफथष्ट्रवर्नमोजन
गयेको छु।
86. र्नजगढदेस्ख ढल्केफयसम्भको ऩूव-थऩस्श्चभ याजभागथ आसऩासको ऺेरराई
नेऩारी गरैंचा कोरयडोयको रूऩभाष्ट्रवकास गरयनेछ।सावथजर्नक र्नकामरे
नेऩारभा फनेको गरैंचा खरयद गनऩथुनेव्मवस्था गरयनेछ।
87. प्रदेश तथा स्थानीमतहको सहकामथभा सल्मान-रुकुभको शायदा नदी
आसऩासको ऺेरराई कृष्ट्रष कोरयडोय, जम्ुराको ष्ट्रहभा नदी य तीरा नदी
आसऩासकोऺेरराई भासॉ धान कोरयडोय, फायाको कोल्फीदेस्ख
र्सभयौनगढ सडक आसऩास ऺेरराई भाछा कोरयडोयकोरूऩभा ष्ट्रवकास
गरयनेछ।
88. कञ चनऩयुको दैजी,फाॉकेको नौवस्ता य रुऩन्त्देहीको भोर्तऩयु औद्योर्गक
ऺेरको र्नभाथण कामथ शरूु गरयनेछ। औद्योर्गक ऺेर य ष्ट्रवशेष आर्थथक
ऺेर सञ चारन य व्मवस्थाऩनभा र्नजी ऺेरसॉग साझेदायी गरयनेछ।

23

भकवानऩयुको भमयुधाऩ य स्चतवनको शस्क्तखोय रगामतका औद्योर्गक
ऺेर सावथजर्नक-र्नजी साझेदायीभा र्नभाथण तथा सञ चारन गरयनेछ।
89. उद्यभभा मवुा सहबार्गता फढाउन स्टाटथ अऩ य नवप्रवतथनका रार्ग
इकोर्सस्टभ ष्ट्रवकास गयी उद्यभशीर वातावयण र्सजथना गरयनेछ। स्टाटथ
अऩ उद्यभीराई सहजीकयण य र्नमभन गनथ स्टाटथ अऩ फोडथ गठन
गरयनेछ।स्टाटथ अऩ उद्यभीको ष्ट्रवत्तीम आवश्मकता सम्फोधन गनथ रु. १
अफथको नेऩार स्टाटथअऩ कोष खडा गयेको छु।
90. मवुाको उद्यभशीर सोचराईव्मवसामभा रूऩान्त्तयण गनथ प्रत्मेक प्रदेशभा
र्फस्जनेस इन्त्क्मवुेसन सेण्टय सञ चारन गरयनेछ। फैंक तथा ष्ट्रवत्तीम
सॊस्थाफाट प्रवाह हनुे कजाथराई नवप्रवतथनभा प्रवाह गनथ प्रोत्साहन
गरयनेछ।ष्ट्रवर्बन्नसम्झौर्तत कोषको यकभ प्राइबेट इस्क्वटी पण्ड य
बेञ चय क्माष्ट्रऩटर पण्डका र्धतोऩर एकाइभा रगानी गने व्मवस्था
र्भराइनेछ।
91. भष्ट्रहरा उद्यभीद्बाया उत्ऩाददत वस्तु तथा सेवाको प्रवद्धथनका रार्ग
सावथजर्नक- र्नजीसाझेदायीभा काठभाडौंको चोबायभा अन्त्तयाथष्ट्रिमस्तयको
प्रदशथनीस्थरर्नभाथणगरयनेछ। भष्ट्रहरा उद्यभीद्वाया उत्ऩाददत वस्तु य
सेवाको ब्रास्न्त्डङ गनथ रेडऩोटथरभाप्रष्ट्रवष्ट्रिगनेव्मवस्था र्भराइनेछ।भष्ट्रहरा
उद्यभीद्बाया उत्ऩाददत वस्तर्ुफक्री गनथ
कोसेरीघयकोस्थाऩनायसञ चारनगरयनेछ।
92. फजायको भागअनसुाय उत्ऩादक ऺेरको सॊरग्नताभा कामथस्थरभा
आधारयत अप्रस्ेन्त्टशीऩ कामथक्रभ सञ चारन गयी सीऩ य योजगायीराई
आवद्ध गरयनेछ।
93. उद्योग य रगानीसॉग सम्फस्न्त्धत कानूनभा ऩरयभाजथन गरयनेछ।
औद्योर्गक व्मवसाम ऐन, वस्तकु ो प्रत्मऺ र्फक्री (व्मवस्थाऩन तथा
र्नमर्भत गने) ऐन,दाभासाही ऐन,श्रभ ऐन, औद्योर्गक ऺेर सञ चारन

24

तथा व्मवस्थाऩन र्नमभावरी य हेस्जङ्ग र्नमभावरीभा सभमानकुूर
ऩरयभाजथन गरयनेछ। डेरयबेष्ट्रटबसम्फन्त्धी कानून तजभथुा गरयनेछ। वन
ऐन य जगग ाप्राऩर्त ऐनराई सभमानकुूर फनाई रगानी सहजीकयण
गरयनेछ। कम्ऩनी ऐनभा सॊशोधन गयी दताथ, र्नमभन य खायेजी प्रष्ट्रक्रमा
रगामतका कामथराई सयरीकृत गरयनेछ।फौष्ट्रद्धक सम्ऩस्त्त य उधायो
कायोफायसम्फन्त्धी कानून तजभथुा गरयनेछ।
94. घयेरुभददयाको उत्ऩादन,ब्रास्ण्डङ, फजायीकयण तथा र्फक्री गनथ कानूनी
व्मवस्था र्भराइनेछ।
95. औद्योर्गक ष्ट्रवकास य उद्यभशीरता प्रवद्धथनका रार्ग रु.६ अफथ ५५
कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
सम्भाननीम भहोदम,
बकू म्ऩऩर्छको ऩनुर्नभथ ाणथ
96. जाजयकोट य रुकुभ ऩस्श्चभ रगामतका स्जल्राभाबकू म्ऩफाट ऺर्तग्रस्त
र्नजी घयको सवेऺण सम्ऩन्न गयी ऩनुर्नभथ ाथणराई तीव्रता ददइनेछ।
साभदुाष्ट्रमक ष्ट्रवद्यारम बवन, स्वास््म सॊस्था, सयकायी तथा सावथजर्नक
बवन रगामतकाऩूवाथधायको शीघ्र ऩनुर्नभथ ाथण गरयनेछ। बकू म्ऩऩर्छको
ऩनुर्नभथ ाथणका रार्ग रु.२१ अफथ ६० कयोडष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
ग्राभीणष्ट्रवकास

25

97. हरु ाकी याजभागथ, भध्मऩहाडीऩष्ुऩरार रोकभागथयभदन बण्डायी याजभागथ
तथा उत्तय-दस्ऺण कोरयडोयऺेरभा प्रदेश,स्थानीम तह, र्नजी ऺेर
यसभदुामको रागत साझेदायीभा स्थानीम सम्बावनाभा आधारयत
आर्थथक-साभास्जक गर्तष्ट्रवर्ध प्रवद्धथन गनथग्राभीणष्ट्रवकास
अर्बमानसञ चारन गरयनेछ। स्थानीमउत्ऩादनको ष्ट्रवकास गनथ स्थानीम
कच्चा ऩदाथथभा आधारयत साना तथा भझौरा उद्यभ व्मवसाम
सञ चारन, यैथाने कृष्ट्रष फारी ष्ट्रवकास, कृष्ट्रष प्रदशथन, साप्ताष्ट्रहक भेरा य
हाट फजाय सञ चारन गरयनेछ।
98. स्थानीम सीऩ, करा, साष्ट्रहत्म, सॊस्कृर्तको सम्वद्धथन य प्रवद्धथन गनथ
वडास्तयभा भौर्रक कामथक्रभसञ चारन गरयनेछ।स्थानीम तहसॉगको
सभन्त्वम य सहकामथभा भौर्रकता झस्ल्कने गयी स्थानीम तहको
केन्त्द्रभाएक ऩार्रका एक डाउनटाउन ष्ट्रवकास गरयनेछ।
99. ऩक की सडक सञ जारफाट नजोर्डएका स्थानीम तहको केन्त्द्रराई प्रदेश
केन्त्द्र वा याष्ट्रिम याजभागसथ ॉग जोड्नेगयी प्रादेस्शक तथा स्थानीम सडक
सधुाय कामथक्रभ सञ चारन गरयनेछ। मस कामथक्रभका रार्ग रु. ७
अफथ ८ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।स्थानीम तहको प्रशासकीम बवन
ऩूवाथधाय कामथक्रभको रार्ग रु.१ अफथ १७ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गरयएको
छ।
100. भधेश य कणाथरी प्रदेशको ऩूवाथधाय ष्ट्रवकासका रार्ग रु. १ अफथ ५०
कयोड छुट्टमाएको छु। ग्राभीणस्तयभा वैकस्ल्ऩक सहामक याजभागथ
र्नभाथणका रर्ग रु. ८ अफथ ८ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
101. सॊघ, प्रदेश य स्थानीम तहको रागत साझेदायीभा आधा घण्टा ष्ट्रहॉडाइको
दूयीर्बर तरयतयाउको सष्ट्रुवधा ऩयुमाउन झोरङ्गुे ऩरु र्नभाथणका रार्ग
रु.३ अफथ ४० कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।स्थानीम सडक ऩरु
र्नभाथणका रार्ग रु. ४ अफथ २७ कयोडष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।

26

102. तयाई-भधेशका सीभान्त्तकृत तथा ष्ट्रऩछर्डएको ऺेरको आर्थथक-साभास्जक
ष्ट्रवकास य सशक्तीकयणका रार्ग तयाई-भधेश सभष्ट्रृद्ध कामथक्रभ
कामाथन्त्वमन गनथ रु.१ अफथछुट्याएको छु।नवप्रवतथनभा आधारयत
स्थानीम आर्थथक ष्ट्रवकास कामथक्रभ सञ चारन गनथ रु. ३५ कयोड
ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
103. ष्ट्रहभार सभष्ट्रृद्ध कामथक्रभ अन्त्तगथत ष्ट्रहभारी ऺेरभा बेडा, च्माङ्ग्ग्रा,
चौयीरगामतका ऩशऩुारन य स्माउ, ओखय य जर्डफटुीका पाभथ
सञ चारनगरयनेछ। कणाथरी प्रदेशभा कृष्ट्रष य वन ऩैदावायभा आधारयत
सभद्धृ कणाथरी उद्यभशीरता कामथक्रभ सञ चारन गरयनेछ।
104. ष्ट्रवदेशको आम्दानी स्वदेशभा रगानी अन्त्तगथत गैयआवासीम नेऩारीको
ऩजी ॉु ,प्रष्ट्रवर्ध य सीऩराई भातबृ र्ूभसॉग जोड्न जन्त्भस्थरभा गैयआवासीम
नऩेारीअर्बमान सञ चारन गरयनेछ।गैयआवासीम नेऩारीद्बाया स्थाष्ट्रऩत
एनआयएन डेबेरऩभेन्त्ट पण्डको उऩमोगयरगानीका थऩ अवसय प्रवद्धथन
गनथ सहजीकयणगरयनेछ।गैयआवासीम नेऩारीका सन्त्तर्तराई नेऩारको
बगूोर, करा य सॊस्कृर्तसॉग ऩरयस्चत हनु ऩख्ुमौरी थरोभा भ्रभण
गनथआह वान गदथछु।
जरस्रोत तथा र्सचॉ ाइ
105. यानी जभया कुररयमा र्सॉचाइ आमोजना अन्त्तगथत प्रथभ चयणको 14
हजाय 3 सम हेक्टयभाशाखा नहयसञ चारन गयीर्सॉचाइ सष्ट्रुवधा
उऩरधध गयाइनेछ। रम्की भूर नहय अन्त्तगथत शाखा नहय र्नभाथणशरूु
गरयनेछ।मसआमोजनाको रार्ग रु. २ अफथ ८७ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन
गयेको छु।
106. र्सक्टा र्सॉचाइ आमोजनाफाट र्सॉचाइसष्ट्रुवधा ष्ट्रवस्ताय गनथ डुडुवा य
नयैनाऩयु रगामत शाखा नहयको र्नभाथण कामथ अगार्ड फढाइनेछ। मस
आमोजनाको रार्ग रु. १ अफथ ६० कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।

27

107. फफई र्सॉचाइ आमोजनाको ऩूवॉ तथा ऩस्श्चभी भूर नहयफाट शाखा-
प्रशाखा ष्ट्रवस्ताय गयी थऩ एक हजाय हेक्टय जर्भनभा र्सॉचाइसष्ट्रुवधा
ष्ट्रवस्ताय गनथ रु. १ अफथ ७९ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु। बेयी-फफई
डाइबसथन फहउद्देश्मीम ु आमोजनाको हेडवक्सथ य ष्ट्रवद्यतु गहृ को र्नभाथण
गनथरु. २ अफथ ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
108. भहाकारी र्सॉचाइ आमोजना तेस्रो चयणको भूर नहय य र्रबवुन फस्ती
रगामत शाखा नहय ष्ट्रवस्तायको कामथ अगार्ड फढाइनेछ। ब्रम्हदेव
ऺेरको शाखाफाट 1 हजाय 5 सम हेक्टय जर्भनभा र्सॉचाइ सेवा थऩ
गरयनेछ। मस आमोजनाको रार्ग रु. २ अफथ ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
109. भध्म तयाईका ऩाॉच स्जल्राको १ राख २२ हजाय हेक्टय जर्भनभा
बयऩदो र्सॉचाइ सष्ट्रुवधा ऩयुमाउन सनुकोशी-भरयन डाइबसथन फहउुद्देश्मीम
आमोजनाको हेडवक्सथ, ऩावयहाउस रगामतका सॊयचना र्नभाथण
गरयनेछ। मसका रार्ग रु. ३ अफथ १२ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
फागभती र्सॉचाइ आमोजनाको र्सॉचाइ प्रणारी ऩनुस्थाथऩना गयी 45
हजाय 6 सम हेक्टयकृष्ट्रषमोग्म बर्ूभभाबयऩदोर्सॉचाइ सष्ट्रुवधा उऩरधध
गयाउन रु. ६८ कयोडष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
110. कणाथरी प्रदेशका 10 वटै स्जल्राभासञ चारन हनुे गयी एकीकृत
कणाथरी र्सॉचाइ ष्ट्रवकास आमोजनाका रार्ग रु. ८२ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन
गयेको छु।
111. तयाई-भधेस बर्भगत ू जरर्सॉचाइ कामथक्रभ भापथ त कृष्ट्रषमोग्म ऩकेट
ऺेरभा क्रियभा आधारयत स्मारो तथा र्डऩ ट्युवेरफाट र्सॉचाइ सष्ट्रुवधा
ष्ट्रवस्ताय गनथ थऩ ४ सम 50 र्डऩ फोरयङ्ग जडान गयी करयफ १५
हजाय हेक्टय जर्भनभा र्सॉचाइ सष्ट्रुवधा ष्ट्रवस्ताय गनथ रु. ३ अफथ ४५
कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।

28

112. सराथही तथा यौतहट स्जल्राको 22 हजाय ४ सम हेक्टयका रार्ग
नवीनतभ मास्न्त्रक र्सॉचाइआमोजनाको र्नभाथण कामथ शरूु
गरयनेछ।मसका रार्ग रु. ४१ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।नदी
ष्ट्रकनायका कृष्ट्रषमोग्म टायभा र्सॉचाइ सष्ट्रुवधा ष्ट्रवस्ताय गनथ एकीकृत नदी
वेर्सन र्सॉचाइ तथा जरस्रोत व्मवस्थाऩनभा रु. २ अफथ २२ कयोड
ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
113. नौभयुे फहउुद्देश्मीम आमोजना, कार्रगण्डकी-र्तनाउ, सनुकोशी-कभरा,
तभोय- स्चस्माङ रगामतका फहउुद्देश्मीम अन्त्तय जराधाय जरऩथान्त्तयण
आमोजनाको सम्बाव्मता अध्ममन गयी क्रभश: कामाथन्त्वमनभा
रर्गनेछ।
114. फागभतीको सहामक नदी नागभतीभा फाॉध र्नभाथण गयी वषाथको ऩानी
सञ चम गनथ जरस्रोत सॊयऺण आमोजना अगार्ड फढाइनेछ।जरस्रोतको
सॊयऺण यददगो तथा फहआु मार्भक उऩमोग गनथ तारतरैमा, ऩोखयी
सॊयऺण, जराशममक्तु आमोजना र्नभाथण तथा ऩनुस्थाथऩना कामथक्रभ
सञ चारन गरयनेछ।
115. कृष्ट्रषउत्ऩादन वष्ट्रृद्ध गनथ आगाभी आर्थथक वषथ कुर 15 हजाय 5 सम
71 हेक्टय जर्भनभा थऩ र्सॉचाइ सेवा ष्ट्रवस्ताय गरयनेछ।
116. जरस्रोत तथा र्सॉचाइतपथ रु.३६ अफथ ८१ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको
छु।

29

सञ चाय ऺेर
117. नागरयकको ससुूस्चत हनुे हक सर्ुनस्श्चत गदै ऩूणथ प्रसे स्वतन्त्रताको
प्रत्माबर्ूत गरयनेछ।आभसञ चाय ऺेरराई र्नष्ऩऺ, सभावेशी, व्मावसाष्ट्रमक
य प्रर्तस्ऩधॉ फनाउॉदैसावथजर्नक भहत्त्वको सभाचाय सभमभैसत्म, त्म
य र्नष्ऩऺ रूऩभा सम्प्रषेण गने व्मवस्था र्भराइनेछ।
रस्ुम्फनीप्रदेशभाकृष्णसेनइच्छुकसञ चायग्राभस्थाऩनागरयनेछ।
118. सञ्चायकभॉको ऺभता अर्बवष्ट्रृद्धका रार्ग तारीभको अवसय उऩरधध
गयाइनेछ। साभास्जक सञ जार तथा र्डस्जटर प्रेटपभकथ ो प्रमोगराई
भमाथददत य व्मवस्स्थत फनाइनेछ।र्डस्जटर प्रेटपभथ भापथ त गरयने
ष्ट्रवऻाऩन र्नमभन गरयनेछ। ष्ट्रवऻाऩन ऺेरराई एकद्वाय प्रणारीभापथ त
व्मवस्स्थत गरयनेछ।सञ चाय भाध्मभराई उऩरधध
गयाइनेरोककल्माणकायी ष्ट्रवऻाऩनराई र्नयन्त्तयता ददएको छु।
119. हरु ाक सेवाराई ऩनुसंयचना गयी ष्ट्रवद्यतुीम व्माऩायको हवको रूऩभा
ष्ट्रवकास गरयनेछ। काभ्रऩेराञ चोकको फनेऩाभा चरस्चर छामाङ्कन
स्टुर्डमो र्नभाथण कामथ शरूु गरयनेछ।दोरखा चरस्चर
नगयीराईसावथजर्नक-र्नजीसाझेदायीभा र्नभाथण कामथ अगार्ड फढाइनेछ।
120. सञ चाय तथा सूचना प्रष्ट्रवर्ध भन्त्रारमको रार्गरु. ७ अफथ३५
कयोडष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
सॊस्कृर्त सॊयऺण य सम्वद्धथन
121. सभदुामसॉगको सहकामथभा ऩयुाना फस्ती बएका कीर्तऩथ यु, फन्त्दीऩयु,
फङुभती,र्थभी, गोयखा,जनकऩयु य भष्ट्रटहानी रगामतका स्थानकोइर्तहास,
सॊस्कृर्त,बाषा य सभ्मताराई सॊयऺण य सम्वद्धथन गनथ ष्ट्रवष्ट्रवध कामथक्रभ
सञ चारन गरयनेछ।

30

122. बाषा, साष्ट्रहत्म, दशथन, सॊस्कृर्त, करा, सङ्गीत, नाट्यरगामतका अभूतथ
साॊस्कृर्तक ऺेरको ष्ट्रवकास य प्रवद्धथन गरयनेछ।प्रर्तर्रष्ट्रऩ अर्धकायको
सॊयऺण य र्नमभन गरयनेछ।सनातन धभथ य सॊस्कृर्तका
अन्त्तयाथष्ट्रिमस्तयका सबा य सम्भेरन आमोजना गनथ प्रोत्साहन
गरयनेछ।जानकी भस्न्त्दयराई ष्ट्रवश्व सम्ऩदा सूचीभा सभावेश गनथ ऩहर
गरयनेछ। र्सम्रौनगढराई ष्ट्रवशेष रूऩभा सॊयऺण गरयनेछ।
123. तनहॉकु ोचदी ॉु यम्घाभा सफैनेऩारी बाषाबाषीका भूधन्त्थम स्रिाको प्रर्तभा य
सप्तधाभसष्ट्रहतकोबानु साष्ट्रहत्मउद्यान स्थाऩना
गरयनेछ।गोयखाभायाजतन्त्रदेस्ख गणतन्त्रसम्भको अर्बरेख यहने गयी
ऐर्तहार्सक सॊग्रहारम र्नभाथण गरयनेछ।
124. सॊस्कृर्त,ऩमथटन तथा नागरयक उड्डमन भन्त्रारमका रार्ग रु.११ अफथ
९१ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
र्नमाथत प्रवद्धथन, व्माऩाय सहजीकयण य आऩूर्त थ व्मवस्था
125. नेऩार व्माऩाय एकीकृत यणनीर्तरे ऩष्ट्रहचान गयेकाय हार उच्च
ऩरयभाणभा र्नमाथत बइयहेका गरैंचा, काऩेट, धागो, तमायी कऩडा,
र्सभेन्त्ट रगामतका वस्तकु ो र्नमाथत अर्बवष्ट्रृद्ध गरयनेछ।स्वदेशी श्रभ य
कच्चा ऩदाथथको प्रमोग गयी कभ तौर य उच्च भूल्म बएका वस्तु
उत्ऩादन गयी र्नमाथत गरयनेछ। ऩष्ट्रहरो चयणभा कपी, अरैँची, स्चमा य
ष्ट्रहभारमन वाटयको ब्रास्ण्डङगरयनेछ।
126. व्माऩाय सम्वद्ध ऩूवाथधायको एकीकृत य यणनीर्तक ष्ट्रवकासका रार्ग
रस्जष्ट्रिक गरुुमोजना र्नभाथण गयी कामाथन्त्वमन गरयनेछ।व्माऩायजन्त्म
ऩूवाथधाय य प्रष्ट्रवर्धको ष्ट्रवकास तथा उऩमोग गयी उत्ऩादन य व्माऩाय
रागत घटाउॉदै नेऩारी वस्तरु ाई अन्त्तयाथष्ट्रिम फजायभा प्रर्तस्ऩधॉ
फनाइनेछ।

31

127. बैयहवाको एकीकृत जाॉच चौकी य यसवुाको ष्ट्रटभयुेभा सक्ुखा
फन्त्दयगाहको र्नभाथण कामथ सम्ऩन्न गरयनेछ। कञ्चनऩयु स्जल्राको
दोधाया चाॉदनीभा सक्ुखा फन्त्दयगाह र्नभाथण कामथको प्रायम्ब गरयनेछ।
128. आमात हनुे वस्तुतथा सेवाको गणुस्तय भाऩदण्ड र्नधाथयण गयी रागू
गरयनेछ। गणुस्तयसम्फन्त्धी सवथस्वीकामथता य भाऩदण्डभा एकरूऩता हनुे
गयी र्छभेकी भरु कु सॉग सम्झौता गनेप्रष्ट्रक्रमा अगार्ड फढाइनेछ।
129. आऩूर्तथ शङ्खराका ृ अवयोध हटाई सहज य सयर आऩूर्तथ प्रणारी स्थाऩना
गरयनेछ। प्रदेश य स्थानीम तहसॉगको सभन्त्वम य सहकामथभा फजाय
अनगुभनराई प्रबावकायी य सघन फनाइनेछ। कारोफजायी, र्सस्ण्डकेट,
काटेर्रङ रगामतका अवाञ र्छत य गैयकानूनी ष्ट्रक्रमाकराऩराई
कडाईका साथ र्नमन्त्रण गरयनेछ।
130. उऩबोक्ता अर्धकायको सॊयऺण य सम्वद्धथन गनथ तथा उऩबोक्ताराई प्राप्त
हकको न्त्माष्ट्रमक उऩचायका रार्ग उऩबोक्ता अदारत स्थाऩना गनथ
फजेट व्मवस्था गयेको छु।
131. उद्योग, वास्णज्म तथा आऩूर्तथ भन्त्रारमका रार्ग रु. ९ अवथ २८
कयोडष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
श्रभ तथा योजगायी
132. श्रर्भकराई उस्चत य भमाथददत श्रभ अभ्मास गने हक सर्ुनस्श्चत
गरयनेछ। श्रभ शस्क्तराई दऺ य व्मावसाष्ट्रमक फनाई स्वदेशभा नै
योजगायीको अवसय र्सजथना गरयनेछ। साभास्जक सम्वाद भापथ त असर
श्रभ सम्फन्त्ध ष्ट्रवकास गरयनेछ।
133. योजगाय फैंकको स्थाऩना गयी योजगायीसम्फन्त्धी सूचनाको एकीकृत
अर्बरेख तमाय गरयनेछ। श्रभ फजायभा उऩरव्ध योजगायीको अवसय
तथा जनशस्क्तको भाग य आऩूर्तरथ ाई स्वचार्रत प्रणारीभा आवद्ध

32

गरयनेछ। श्रभ य योजगायीसम्फन्त्धी सेवा प्रवाह य गनुासो सम्फोधनका
रार्ग श्रभाधान कामथक्रभसञ चारन गरयनेछ।
134. प्रधानभन्त्री योजगाय कामथक्रभ अन्त्तगथत स्थानीम तहभा सूचीकृत
फेयोजगायराई सावथजर्नक र्नभाथण तथा भभथत सम्बाय आमोजनाका
काभभा सहबागी गयाई करयफ दईु राख व्मस्क्तराई न्त्मूनतभ सम
ददनको योजगायी प्रदान गरयनेछ।मस कामथक्रभका रार्ग रु. ६ अफथ
ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
135. वैदेस्शक योजगायीराई सयुस्ऺत य व्मवस्स्थत गरयनेछ।वैदेस्शक
योजगायीराई थऩ व्मवस्स्थत गनथ कूटनीर्तक र्नमोगराई प्रबावकायी
रूऩभा ऩरयचारन गरयनेछ।गन्त्तव्म भरु कु भाअरेखफद्ध श्रर्भकको दताथ
गनेकामथराई अर्बमानको रूऩभासञ चारन गरयनेछ।
136. आगाभी आर्थथक वषथ थऩ तीन प्रभखु गन्त्तव्म भरु कु सॉग दद्बऩऺीम श्रभ
सम्झौता गरयनेछ। वैदेस्शक योजगायीभा जाने श्रर्भकराई सीऩमक्तु
फनाइनेछ। वैदेस्शकयोजगायीभा जानऩुूवथ गरयने अर्बभखु ीकयण
तारीभराई क्रभश: र्न:शल्ुक गनेव्मवस्था गरयनेछ।
137. वैदेस्शक योजगायीभा गएका
श्रर्भककाआस्श्रतऩरयवायराईकल्माणकायीकोषफाट प्रदान हनुे राबको
दामया ष्ट्रवस्ताय गरयनेछ। मससम्फन्त्धी सेवा स्थानीम तहफाट प्रवाह हनुे
व्मवस्था र्भराइनेछ।
138. वैदेस्शक योजगायीफाट पष्ट्रकथ एका नागरयकको ऻान,सीऩ य ऩजॉुी भापथ त
उद्यभशीरता प्रवद्धथन गनथ रयटनॉ उद्यभशीरता कामथक्रभसञ चारन गयी
कम्तीभा एक राख रयटनॉराई स्वयोजगाय फनाइनेछ। वैदेस्शक
योजगायीभा जान श्रभ स्वीकृर्त र्रएका व्मस्क्तराई फैंक खाताभा
ष्ट्रवप्रषेण ऩठाउने सर्ुनस्श्चतताका आधायभा र्फना र्धतो ऋण उऩरधध
गयाइनेछ।

33

139. प्रस्शऺाथॉराई आवासीम सष्ट्रुवधासष्ट्रहतको योजगायभूरक व्मावसाष्ट्रमक
सीऩ प्रदान गनथ तारीभप्रर्तष्ठानराई अन्त्तयाथष्ट्रिमस्तयको फहउुद्देश्मीम
तारीभ केन्त्द्रको रूऩभा ष्ट्रवकासगरयनेछ। आगाभी आर्थथक वषथ प्रत्मेक
प्रदेशभा कम्तीभा एक हजाय मवुाराई सीऩभूरक तारीभ प्रदान गनथ रु.
४३ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
140. एकीकृत साभास्जक सयुऺाको अवधायणा अनरुुऩ साभास्जक सयुऺा कोष
य स्वास््म फीभा कामथक्रभफीच अन्त्तयआफद्धता कामभ गयी कोषभा
आफद्ध मोगदानकताथको स्वास््म फीभा साभास्जक सयुऺाकोष भापथ त हनुे
व्मवस्था र्भराइनेछ।
141. मोगदानभा आधारयत साभास्जक सयुऺा प्रणारीको दामया ष्ट्रवस्ताय गयी
अनौऩचारयक ऺेरभा कामथयत श्रर्भकराई क्रभश:साभास्जक सयुऺा
कोषभा आवद्ध गदैरर्गनेछ।
142. श्रभ, योजगाय तथा साभास्जक सयुऺा भन्त्रारमका रार्ग रु. ८ अफथ
१० कयोडष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
बर्ूभ व्मवस्था तथा सहकायी
143. बर्ूभ प्रशासनसम्फन्त्धी अर्बरेखराई र्डस्जटाइज गयी जग्गाधनीको ऩहॉचु
हनुे व्मवस्था र्भराइनेछ। फैंक, ष्ट्रवत्तीम सॊस्था, सहकायी सॊघसॊस्थाफाट
ऩेश हनुे योक्का तथा पुकुवासम्फन्त्धी कामथ ऩूणथ रूऩभा अनराइन
प्रणारीफाट सञ चारन गरयनेछ।
144. आधर्ुनक प्रष्ट्रवर्धभा आधारयत नमाॉ याष्ट्रिम र्नमन्त्रण ष्ट्रवन्त्दु सञ जार
स्थाऩना गयी ऩरयशद्धु नाऩनक्सा कामथ अगार्ड फढाइनेछ।
नाऩनक्सासम्फन्त्धी कामथराई थऩ व्मवस्स्थत य प्रष्ट्रवर्धमक्तु फनाइनेछ।
फाॉकी यहेका गाउॉधरक जग्गाको नाऩजाॉच कामथ सम्ऩन्न गरयनेछ। ब-ू
उऩमोग मोजना तजभथुा गयी कामाथन्त्वमन गरयनेछ।

34

145. बर्भहीन ू दर्रत, सकुुम्वासी तथा अव्मवस्स्थत फसोफासीको व्मवस्थाऩन
गनथ बर्ूभसम्फन्त्धी सभस्मा सभाधानआमोगभापथ त ऩाॉच राख ऩरयवायराई
जग्गाधनी प्रभाणऩूजाथ उऩरधध गयाइनेछ।
146. कानूनभा आवश्मक सॊशोधन गयी सहकारयताको र्सद्धान्त्त य
नीर्तफभोस्जभ सहकायी सञ चारन हनुे व्मवस्था गरयनेछ। फचत तथा
ऋण सहकायी सॊस्थाको र्नमभन गनथ र्नमाभक र्नकाम स्थाऩना
गरयनेछ।फचत तथा ऋण सहकायीराई एक आऩसभा गार्बन
सहजीकयण गरयनेछ।
147. फचत तथाऋण सहकायी सॊस्थाभा देस्खएको सभस्मा सभाधानका रार्ग
सभस्माग्रस्त सहकायीका सञ चारक य एकाघयको ऩरयवायको सदस्मको
नाभभा यहेको सम्ऩस्त्तको र्धतोको सयुऺणभा रु. ५ राख सम्भका
फचतकताथ सदस्मको यकभ ष्ट्रपताथ गनेव्मवस्थार्भराइनेछ।
148. बर्ूभ व्मवस्था, सहकायी तथा गरयफी र्नवायण भन्त्रारमको रार्ग रु.६
अफथ ८२ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
ददगो वन व्मवस्थाऩन य वातावयण सॊयऺण
149. वन ऺेरको ददगो व्मवस्थाऩन गयी व्मावसाष्ट्रमक उऩमोग गरयनेछ।
वनऺेरभार्रजतथाकफर्ुरमतीभा परपूर खेती य ऩशऩुन्त्छीऩारन गनथ
प्रोत्साष्ट्रहत गरयनेछ। स्थानीम तह य प्रदेशसॉगको सहकामथभा प्रभखु
याजभागथ,नदी ष्ट्रकनाय य नहयको र्डरभा सभदुामभा आधारयत
परपूरष्ट्रवरुवा योऩण कामक्रथ भ याष्ट्रिम अर्बमानको रूऩभासञ चारन
गरयनेछ।
150. उच्च भूल्ममक्तु जर्डफटुीको व्मावसाष्ट्रमक खेतीप्रवद्धथन गनथ गणुस्तयीम
ष्ट्रवरुवा उत्ऩादनगरयनेछ।जर्डफटुीकोव्माऩाय सहजीकयण गनथ प्रमोगशारा
प्रभाणीकयण गनेव्मवस्था र्भराइनेछ। न्त्मूनतभ एक तहको प्रशोधन

35

गयेय जर्डफटुी र्नमाथत गने व्मवस्था र्भराइनेछ।ष्ट्रहभारी ऺेरका
मासाथगम्ुफा रगामतका उच्च भूल्ममक्तु जर्डफटुीको अनसुन्त्धान कामथ
अस्घ फढाइनेछ।
151. भानव वन्त्मजन्त्तु द्बन्त्द्ब घटाउने य जैष्ट्रवक भागथको सॊयऺण तथा
वन्त्मजन्त्तकु ो ष्ट्रवचयण अनकुूर हनुे गयी ऩूवाथधाय ष्ट्रवकास गनेव्मवस्था
र्भराइनेछ। वन्त्मजन्त्तफुाट हनुे ऺर्त न्त्मूनीकयणका रार्ग ष्ट्रवद्यतुीम
तायवाय, भेषजारी सष्ट्रहतको घेयाफेया रगामतका ऩूवाथधाय र्नभाथण गनथ
आवश्मक यकभ ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
152. वन डढेरो र्नमन्त्रणका रार्ग उऩकयण खरयद य जनचेतनाभूरक
कामथक्रभ सञ चारन गनथ फजेट व्मवस्था गयेको छु। वन अर्तक्रभण
र्नमन्त्रण तथा वऺृ ायोऩणका कामथक्रभ सञ चारन गयी वन ष्ट्रवनाश तथा
ऺमीकयणभा कभी ल्माइनछे ।
153. काफथन व्माऩाय कामथक्रभराई र्नयन्त्तयता ददन उत्सजथन
न्त्मूनीकयणकाकामक्रथ भ सञ चारनगरयनेछ। काफथन उत्सजथन न्त्मूनीकयण
तथा वनको ददगो व्मवस्थाऩन भापथ त घटेको काफथन उत्सजथन वा
फढेको काफथन सञ स्चर्तराई सयकाय आपै वा र्नजी ऺेररे याष्ट्रिम वा
अन्त्तयाथष्ट्रिम फजायभा र्फक्री गने व्मवस्था र्भराइनेछ। काफथन
व्माऩायफाट प्राप्त यकभ जरवामुऩरयवतथनफाट सफैबन्त्दा फढी जोस्खभभा
ऩयेका सभदुामको अनकुूरन ऺभता ष्ट्रवकासभा उऩमोग गरयनेछ।कोशी
य कणाथरी प्रदेशको वन काफथन आकॉ रन गयी येड कामथक्रभराई
र्नयन्त्तयता ददइनेछ।
154. चयुेको उऩल्रो तटीम ऺेर य ऺर्तग्रस्त बर्ूभ तथा नदी उकास
जग्गाको सॊयऺण तथा हरयमारी वष्ट्रृद्ध गनथ फाॉस ष्ट्रवरुवा उत्ऩादन तथा
योऩण, जराधाय सॊयऺण य जरऩनुबयथ ण कामथक्रभ सञ चारन

36

गरयनेछ।यािऩर्त चयुे सॊयऺण कामथक्रभका रार्ग रु. १ अफथ ५ कयोड
ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
155. वन ऩैदावाय सॊकरन, र्फक्री ष्ट्रवतयण तथा ओसायऩसाय कामथराई याष्ट्रिम
एकद्वाय प्रणारी भापथ त सञ चारन गनेव्मवस्था र्भराइनेछ। ष्ट्रवर्बन्न
बौगोर्रक ऺेरभा यहेका एघाय वनस्ऩर्त उद्यानराई यैथाने, दरु बथ ,
रोऩोन्त्भखु तथा सॊकटाऩन्न वनस्ऩर्तको ऩय-स्थानीम सॊयऺण केन्त्द्रको
रूऩभा ष्ट्रवकास गरयनेछ।
156. वामु प्रदूषण र्नमन्त्रणसम्फन्त्धी भाऩदण्डराईकडाईकासाथ ऩारना
गरयनेछ।वामुगणुस्तय भाऩन केन्त्द्रको प्रबावकायी सञ चारन गयी प्राप्त
सूचनाराई वामु प्रदूषण र्नमन्त्रण तथा र्नमभनका उऩामसॉग आवद्ध
गरयनेछ। भस्ुताङभा वामुगणुस्तय भाऩन केन्त्द्र ष्ट्रवस्ताय गरयनेछ।
157. वन तथा वातावयण भन्त्रारमको रार्ग रु. १५ अफथ ७० कयोड
ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
सभष्ट्रृद्धको आधाय: स्शऺाभा गणुात्भक सधुाय
158. जीवनोऩमोगी य गणुस्तयीम स्शऺाका भाध्मभफाटभमाथददत य नैर्तकवान
सभाजको ष्ट्रवकास गरयनेछ।आधायबतू स्शऺा प्राप्त गनेफारफार्रकाको
हक सर्ुनस्श्चत गरयनेछ। सीऩभूरक य प्राष्ट्रवर्धक स्शऺा ष्ट्रवस्ताय गयी
योजगायीको अवसय र्सजथना गरयनेछ। उच्च स्शऺाराई
अनसुन्त्धानभूरक, नवप्रवतथनभखु ी यव्मावसाष्ट्रमकफनाइनेछ।
159. ष्ट्रवद्याथॉऩरयचमऩरराई घटना दताथ तथा साभास्जक सयुऺा व्मवस्थाऩन
सूचना प्रणारीसॉग आवद्ध गयीष्ट्रवद्याथॉबनाथ, स्थानान्त्तयण य
छारवस्ृत्तकामक्रथ भराई व्मवस्स्थत गरयनेछ। प्रायस्म्बक फारष्ट्रवकास
स्शऺाको गणुस्तय वष्ट्रृद्ध गनथ फारष्ट्रवकासका १ हजाय ५ सम
स्शऺकराई फटुक्माम्ऩभा सहबागी गयाइनेछ।

37

160. कऺा १ देस्ख ५ सम्भ सञ चार्रत ददवा खाजा कामथक्रभभा स्थानीम
उत्ऩादन उऩमोग गनऩथुने व्मवस्था र्भराइनेछ। कणाथरी प्रदेशका
हम्ुरा,जम्ुरा, भगु,ु डोल्ऩा य कार्रकोट स्जल्राभा ददइॉदै आएको ददवा

खाजा यकभ वष्ट्रृद्ध गयेको छु। आगाभी वषथ सातप्रदेशकाएक-
एकस्थानीमतहभाएकीकृतबान्त्छाकोअवधायणा अनरुुऩ

भेघाष्ट्रकचनस्थाऩनागरयनेछ।प्रायस्म्बक फार स्शऺादेस्ख कऺा ऩाॉचसम्भका
तीस राख ष्ट्रवद्याथॉ राबास्न्त्वत हनुेददवाखाजाकामक्रथ भकोरार्गरू. ८अफथ
३९कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
161. अर्तष्ट्रवऩन्न य सीभान्त्तकृतवगकथ ा फारवार्रकाको स्शऺाभासहजऩहॉचुका
रार्गकऺा ९ देस्ख १२ सम्भ प्रदान गरयॉदैआएको छारवस्ृत्तराई कऺा
६देस्ख१२सम्भष्ट्रवस्तायगनथ फजेट व्मवस्था गयेको छु। मसफाट थऩ
४५ हजाय ष्ट्रवद्याथॉ राबास्न्त्वत हनुेछन। ष्ट्रवद्यारम तहभा प्रदान गरयने
सफैप्रकायका छारवस्ृत्तको रार्ग रु.६० कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
162. सावथजर्नकष्ट्रवद्यारम रूऩान्त्तयणकामथक्रभ सञ चारन गयी ष्ट्रवद्यारमको
शैस्ऺक गणुस्तयअर्बवष्ट्रृद्धगरयनेछ। साथीफाट र्सक्न, े साथीराई
र्सकाउनकामथक्रभ े सञ चारनगयी ष्ट्रवद्याथॉकोर्सकाइअर्बवष्ट्रृद्धतथा
शैस्ऺकनते त्ृवष्ट्रवकास गरयनेछ। ष्ट्रवद्यारमस्शऺादेस्खनैआफ्नोरूस्च यऺभता
अनरूु ऩबावीअध्ममनकाऺेरयऩेशा छनौट
गनथकरयमयकाउस्न्त्सर्रङकामथक्रभसञ चारनगरयनेछ।मस
कामथक्रभफाटएकराखष्ट्रवद्याथॉराबास्न्त्वतहनुेछन। यािऩर्त शैस्ऺक सधुाय
कामथक्रभका रार्ग रु. ८७ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
163. नेऩारीसभाजकोभौर्रकतायभूल्मभान्त्मताझल्काउनेष्ट्रवर्बन्नसभदुामकाकथन
राईफारफच्चारेसन्नुे, हेनेयऩढ्नेसाभाग्रीफनाईटेर्रर्बजन, येर्डमो तथा
साभास्जकसञ जारभापथतनेऩारीयअन्त्मभातबृ ाषाभाप्रसायणगरयनेछ।

38

164. हार सञ चार्रत ऩाॉच शहीदस्भर्ृतष्ट्रवद्यारमराई भूरप्रवाहीकयण गयी
सञ चारन गरयनेछ। मस्ताष्ट्रवद्यारमभाअनाथ
फारफार्रकाराईसभेतअध्ममनगनेव्मवस्थार्भराइनेछ।
165. बगूोर, जनसास्ङ्ग्ख्मक ऩरयवतथन यष्ट्रवद्यारम सॊख्माराई आधाय भानी सफै
ष्ट्रवद्यारमको नक्साङ्कन गरयनेछ।
स्थानीमतहसॉगकोसभन्त्वमभास्शऺकदयवन्त्दीर्भरानतथातहगतसभामोजनग
रयनेछ।
166. ष्ट्रऩछर्डएको ऺेर य सभदुामराई प्राथर्भकताभा याखी ५सम ष्ट्रवद्यारमभा
खानेऩानी य शौचारमको र्नभाथण गरयनेछ। अऩाङ्गभैरी, रैष्ट्रङ्गक
सॊवेदनशीर य सयुस्ऺत एक हजाय कऺाकोठा र्नभाथणका रार्ग रू. २
अवथ ५० कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
167. अनसुन्त्धानयनवप्रवतनथ फाटर्सस्जतथ ऻानयफौष्ट्रद्धकसम्ऩस्त्तकोसॊयऺणगदैस्टाटथअ
ऩभापथ तर्भर्नभर बाएफर प्रोडक्टसम्भ ऩयुम ाउने व्मवस्था र्भराइनेछ।
स्टाटथअऩ उद्यभीसॉगको सहकामथभा ष्ट्रवद्यारमको ऩूवाथधाय प्रमोग गयी फाह्र
कऺा उतीणथ ष्ट्रवद्याथॉराई सीऩ य योजगायीभा आवद्ध गरयनेछ। इण्डष्ट्रि-
एकेडेर्भमाइन्त्टयपेसआमोजनागयीव्मवसाष्ट्रमकसीऩराईश्रभफजायसॉगआवद्ध
गदैरर्गनेछ। उद्यभशीरता प्रवद्धथनगनथ र्रबवुन ष्ट्रवश्वष्ट्रवद्यारम, र्नजी
ऺेर य स्थानीम तहसॉगको सहकामथभा कामथक्रभ सञ्चारन गरयनेछ।
168. श्रभफजायकोभागकाआधायभा प्राष्ट्रवर्धकस्शऺारमकोनक्साङ्कनगरयनेछ।
उच्च
भागतथाऩारयश्रर्भकबएकाऺेरऩष्ट्रहचानगयीसीऩमक्तु प्राष्ट्रवर्धकजनशस्क्तउत्ऩाद
नगरयनेछ। प्राष्ट्रवर्धक धायको उच्च स्शऺाभा दर्रत सभदुामको ऩहॉचु
वष्ट्रृद्ध गनथ गरयफ तथा जेहेन्त्दाय छारवस्ृत्त कामथक्रभ सञ चारन गरयनेछ।
प्राष्ट्रवर्धकस्शऺातपथ रु.१ अफथ ५९ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।

39

169. स्चष्ट्रकत्सास्शऺा छारवस्ृत्तराईरस्ऺतसभूहभाकेस्न्त्द्रतगयी सयकायी
रगानीको ददगोऩना कामभ गनथसम्फद्ध कानून सॊशोधन गरयनेछ।
स्चष्ट्रकत्सा स्शऺा, कृष्ट्रष, इञ स्जर्नमरयङ, सूचना प्रष्ट्रवर्धरगामतका उच्च
स्शऺा अध्ममनका रार्ग चक्रीम कोष भापथ त सहर्ुरमऩूणथ शैस्ऺक कजाथ
उऩरधध गयाउनेव्मवस्था र्भराइनेछ।
170. कृष्ट्रष, इञ स्जर्नमरयङ, सूचना प्रष्ट्रवर्ध, स्वास््म सेवा रगामतभा
जनशस्क्तको आऩूर्तथ सर्ुनशस्चत गनथ जनशस्क्तको प्रऺेऩण गयी स्शऺण
सॊस्थाराई प्रदान गरयएको कोटाभाऩनयावरोकन ु गरयनेछ।
171. धनगढीभा अवस्स्थत शहीद दशयथचन्त्द स्वास््म ष्ट्रवऻान ष्ट्रवश्वष्ट्रवद्यारम
सञ चारनभा ल्माइनेछ। ऩोखया, फददथफास, फटवर ु य सखु ेतभा भेर्डकर
करेज स्थाऩना गने कामथ अस्घ फढाइनेछ।उदमऩयु, भोयङ, ऩसाथ य
स्चतवनभा भेर्डकर करेज स्थाऩनाका रार्ग सम्बाव्मता अध्ममन
गरयनेछ।
172. र्रबवुनष्ट्रवश्वष्ट्रवद्यारमराई उत्कृि प्रास्ऻक केन्त्द्रको रूऩभा ष्ट्रवकास
गरयनेछ। ष्ट्रवश्वष्ट्रवद्यारमका अनसुन्त्धान केन्त्द्रराई ऻान य प्रष्ट्रवर्ध
हस्तान्त्तयण गनेसम्वाहकको रूऩभा ष्ट्रवकास गरयनेछ।उच्च स्शऺाको
रूऩान्त्तयण य गणुस्तय अर्बवष्ट्रद्धका ृ रार्ग ष्ट्रवशवष्ट्रवद्या रम एक अकाथभा
गार्बनेतथा ऩनुसंयचना गनेसम्फन्त्धभा अध्ममन गरयनेछ।
173. नेऩारी ष्ट्रवश्वष्ट्रवद्यारमतथा शैस्ऺक प्रर्तष्ठान य ष्ट्रवश्वका प्रर्तष्ट्रष्ठत
ष्ट्रवश्वष्ट्रवद्यारमतथा शैस्ऺक प्रर्तष्ठानफीचको सहकामथभाष्ट्रवद्याथॉ ष्ट्रवद्याथॉफीच
नवीनतभ ऻान,सीऩ य प्रष्ट्रवर्ध आदानप्रदान गरयनेछ। अध्ममनका रार्ग
नेऩार आउने ष्ट्रवदेशी ष्ट्रवद्याथॉराई र्बसा प्रष्ट्रक्रमाभा सहजीकयण
गरयनेछ।
174. ष्ट्रवश्वष्ट्रवद्यारमको स्थाऩना, सञ चारन य व्मवस्थाऩनभा एकरूऩता कामभ
गनथ ष्ट्रवशवष्ट्रवद्यारम एकीकृत ऐन तजभथुा गरयनेछ।

40

ष्ट्रवशव ष्ट्रवद्यारमअनदुानआमोगकोऩनसं ु यचनागयी उच्च स्शऺाभा
सभन्त्वम,अनदुान व्मवस्थाऩन, गणुस्तय सर्ुनशस्चतता तथा प्रत्मामन,
याष्ट्रिम मोग्मता ऩयीऺण, भाऩदण्ड र्नधाथयण, अनगुभन तथा र्नमभन
रगामतका कामथ प्रबावकायी फनाइनेछ।उच्च स्शऺाको रार्ग रु.२१
अफथ ४५ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
175. भदन बण्डायी ष्ट्रवऻान तथा प्रष्ट्रवर्ध ष्ट्रवशवष्ट्रवद्या रम य ष्ट्रवदषुी मोगभामा
आमवथुेद रगामतकाष्ट्रवशव ष्ट्रवद्यारमसञ चारन गने व्मवस्था
र्भराइनेछ।सम्वत २०८१ देस्ख २०९१ सम्भराई ष्ट्रवऻान प्रष्ट्रवर्ध
दशकको रूऩभा कामाथन्त्वमनगरयनेछ।
176. स्शऺा, ष्ट्रवऻान तथा प्रष्ट्रवर्ध भन्त्रारमतपथ रु. २ खफथ ३ अफथ ६६
कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
स्वास््म तथा जनसॊख्मा
177. आधायबतू य आकस्स्भक स्वास््म सेवाराई सवसथ रु ब य गणुस्तयीम
फनाइनेछ।स्वास््म सॊस्थाभा अत्मावश्मक उऩकयण, औषर्ध य दऺ
जनशस्क्तको आऩूर्तथ सर्ुनशस्च त गरयनेछ।
178. आधायबतू स्वास््म सेवा प्रदान गनथ हयेक वडाभा एक आधायबतू
स्वास््म सेवा केन्त्द्र सञ चारन गरयनेछ। र्नभाथण सम्ऩन्न बएका ऩाॉच,
दश य ऩन्त्र शैमाका आधायबतू अस्ऩतारकोष्ट्रवर्ध तम गयी सञ चारन
गरयनेछ। र्नभाथणाधीन अस्ऩतारको र्नभाथण कामथ सम्ऩन्न
गरयनेछ।मसका रार्ग रु. १५ अफथ ४१ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको
छु।
179. ष्ट्रवऩन्न नागरयकराई भटुु, क्मान्त्सय, भगृ ौरा, अल्जाईभसथ, ऩाष्ट्रकथ न्त्सस,
स्ऩाईनर इञ जयी ु, हेड इञ्जुयी तथा र्सकरसेर एर्नर्भमायोगभा उऩचाय

41

सहर्ुरमतकोरार्ग प्रर्त र्फयाभी व्मस्क्त रु. एक राख फयाफयको यकभ
प्रदान गनथ रु. ३ अफथ ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
180. आधायबतू स्वास््म सेवा केन्त्द्र य आधायबतू अस्ऩतारफाट ९८
प्रकायका औषर्ध तथा खोऩ यप्रजनन स्वास््मसम्फन्त्धी साभाग्री र्न्शल्ुक
उऩरधध गयाउन रु.१ अफथ ४३ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु। आभा
सयुऺा य भातृ तथा नवजात स्शशुस्माहाय कामथक्रभको रार्ग रु. ३
अफथ ६ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
181. सॊघीम अस्ऩतारभा जेरयमाष्ट्ररक वाडथ सञ चारन गयी ज्मेष्ठ नागरयकराई
सहज रूऩभा स्वास््म सेवा उऩरधध गयाइनेछ। क्मान्त्सय, भेरुदण्ड य
ऩऺघात योगको उऩचाय, भगृ ौरा प्रत्मायोऩण य डामराइर्सस सेवा
र्रइयहेका र्फयाभीराई औषर्ध उऩचाय खचथ फाऩत ददॉदै आएको
प्रर्तव्मस्क्त प्रर्त भष्ट्रहना रु. ऩाॉच हजाय सम्फस्न्त्धत व्मस्क्तको खाताभा नै
जम्भा हनुे व्मवस्था र्भराएको छु।मसका रार्ग रु.२ अफथ ष्ट्रवर्नमोजन
गयेको छु।
182. ऩयोऩकायप्रसूर्ततथास्त्रीयोगअस्ऩतारभानवजातस्शशकु ोजन्त्भजातष्ट्रवकराङ्गवा
असाधायणप्रकृर्तकोअवस्थाऩष्ट्रहचानगनभ्रथ णूतथानवजातस्शशऩुयीऺणसेवासञ
चारनगरयनेछ। अष्ट्रटजभ,फौष्ट्रद्धक तथा शायीरयक अऩाङ्गता बएका
फारफार्रकाको ष्ट्रवकास अवस्था य फार भानर्सक सभस्माको ऩष्ट्रहचान,
र्नदान, उऩचाय तथा ऩनु्स्थाऩनाभा सॊरग्न हनुे जनशस्क्तको ऺभता
अर्बवष्ट्रृद्ध गरयनेछ।
183. वीय अस्ऩतारभा जरनको सघन उऩचायका रार्ग आधर्ुनक कऺ
ष्ट्रवस्ताय गरयनेछ।कीर्तऩथ युकोवनथ अस्ऩतारको ऩूवाथधाय ष्ट्रवकास
गरयनेछ।बेयीअस्ऩतारराईर्सकरसेरएर्नर्भमाउऩचायकेन्त्द्रकोरूऩभाष्ट्रवकास
गरयनेछ। नमाॉ र्नभाथण हनुे रभासेन्त्टयराई नस्जकका स्वास््म
सॊस्थासॉगको सभन्त्वमभा सञ चारन गनेव्मवस्था र्भराइनेछ।

42

184. आत्भहत्मा य भानर्सक स्वास््म सभस्मा र्नयाकयणसम्फन्त्धी सेवा
ष्ट्रवस्ताय गनथ भानर्सक अस्ऩतार ऩाटनको ऺभता अर्बवष्ट्रृद्ध
गरयनेछ।ऩाटन स्वास््म ष्ट्रवऻान प्रर्तष्ठानभा करेजो प्रत्मायोऩण सेवा
ष्ट्रवस्तायगरयनेछ।
185. कणाथरी, ऩोखया, ऩाटन, याप्ती य ष्ट्रव.ष्ट्रऩ. कोइयारा स्वास््म ष्ट्रवऻान
प्रर्तष्ठानतथा कोशी, नायामणी, बयतऩयु, बेयी,डडेल्धयाय ु गजेन्त्द्रनायामण
र्सॊहअस्ऩतारको ऺभता ष्ट्रवकास गयी ५०० शैमाभा स्तयोन्नर्त
गरयनेछ।याभयाजाप्रसाद र्सॊह स्वास््म ष्ट्रवऻान प्रर्तष्ठानको ऩूवाथधाय
ष्ट्रवकासका रार्ग आवश्मक फजेट छुट्टमाएको छु।
186. सयुेश वाग्रे भेभोरयमर क्मान्त्सय केन्त्द्र, भनभोहन कार्डथमोथोयार्सक
बाष्कुरय तथा रान्त्सप्राण्ट केन्त्द्र, र्रबवुन ष्ट्रवश्वष्ट्रवद्यारम स्शऺण
अस्ऩतार, शहीद गङ्गारार याष्ट्रिम रृदम केन्त्द्र, ऩयोऩकाय प्रसूती तथा स्त्री
योग अस्ऩतार, वी.ऩी. कोइयारा क्मान्त्सय अस्ऩतार, स्ज.ष्ट्रऩ.कोइयारा
याष्ट्रिम शव ासप्रशवास उऩचाय केन्त्द्र य बक्तऩयु क्मान्त्सय अस्ऩतारको
ऩूवाथधाय ष्ट्रवकास तथा उऩकयणका रार्ग आवश्मक फजेट व्मवस्था
गयेको छु।
187. तीन सम शैमा वा सोबन्त्दा फढी ऺभताका सॊघीम अस्ऩतारभा
एभर्फर्फएस य सम शैमा वा सोबन्त्दा फढी ऺभताका सयकायी
अस्ऩतारभा नर्सथङ्गसम्फन्त्धी शैस्ऺक कामथक्रभ क्रभश् सञ चारनगदै
रर्गनेछ।आगाभी आर्थथक वषथ स्चष्ट्रकत्सा ष्ट्रवऻान याष्ट्रिम प्रर्तष्ठान,
बयतऩयु अस्ऩतार, ऩोखया स्वास््म ष्ट्रवऻान प्रर्तष्ठान य याप्ती स्वास््म
ष्ट्रवऻान प्रर्तष्ठानभा एभर्फर्फएस सञ चारन गनथ आवश्मक फजेट
ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
188. आमवुेद, प्राकृर्तकस्चष्ट्रकत्सा,मोग, होर्भमोप्माथी, मूनानी, अक्मऩुङ्ग्चय,
सोवारयग्ऩारगामतका अन्त्म वैकस्ल्ऩक उऩचाय ऩद्धर्तको ष्ट्रवस्ताय

43

गरयनेछ।नागरयक आयोग्म कामथक्रभराई सभदुामस्तयसम्भ ष्ट्रवस्ताय
गरयनेछ।काठभाडौंकोफढुानीरकण्ठभायहेकोयाष्ट्रिमआमवुेदमोगतथाऩञ्चकभथ
केन्त्द्रबवनकोर्नभाथणसम्ऩन्नगयीसञ चारनभाल्माइनेछ।र्सॊहदयफायवैद्यखाना
कोऩनुसथ ॊयचना गयी ऺभता ष्ट्रवस्ताय गरयनेछ।आधायबतूआमवुेदऔषर्ध
उत्ऩादनराई प्रवद्धथन गरयनेछ।सयकायी, साभदुाष्ट्रमक य र्नजीऺेरफाट
सञ चार्रत स्वास््म सेवा, औषर्ध उत्ऩादन य ष्ट्रवतयणको गणुस्तय य
भूल्मको र्नमभन सदृुढ फनाइनेछ।वैकस्ल्ऩक उऩचाय ऩद्धर्तका रार्ग
रु.२४ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
189. काठभाडौं ष्ट्रवश्वष्ट्रवद्यारमभा सीता दाहार भेभोरयमर करेज अप
नेचयुोऩेर्थ एण्ड मौर्गक साइन्त्स करेज स्थाऩना य ऩूवाथधाय र्नभाथणका
रार्ग यकभ व्मवस्था गयेको छु।
190. स्वास््म फीभा कामथक्रभ ष्ट्रवस्ताय गयी स्वास््म सेवाभा आभ नागरयकको
ऩहॉचु सर्ुनस्श्चत गरयनेछ। स्वास््मसॉग सम्फस्न्त्धत साभास्जक सयुऺाका
कामथक्रभ य स्वास््म फीभाफीचको दोहोयोऩना हटाइनेछ। स्वास््म फीभा
कामथक्रभका रार्ग रु. ७ अफथ ५० कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
191. ष्ट्रवद्यभान जनसॊख्मा नीर्त ऩरयभाजथनगयी कामाथन्त्वमन गरयनेछ।
जनसास्ङ्ग्ख्मकराबराईयािकोसभष्ट्रृद्धयष्ट्रवकासभाउऩमोगगरयनेछ।
192. स्वास््म तथा जनसॊख्मा भन्त्रारमतपथ रु. ८६ अफथ २४कयोड
ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
खानऩेानी तथा सयसपाइ
193. सन २०३० सम्भ स्वच्छ खानेऩानीभा सफैको ऩहॉचु ऩयुमा उनेगयी सेवा
ष्ट्रवस्ताय गरयनेछ। प्रदेश य स्थानीम तहको सभन्त्वम तथा सहकामथभा
एक घय एक धाया अर्बमानराई र्नयन्त्तयता ददइनेछ।

44

194. भेरम्ची खानेऩानी आमोजनाराई ददगो रूऩभासञ चारन गनथ इन्त्टेकराई
सयुस्ऺत स्थानभा स्थानान्त्तयण गने प्रष्ट्रक्रमा अस्घ
फढाइनेछ।सन्त्ुदयीजरस्स्थत ऩानी प्रशोधन केन्त्द्रको ऺभता ष्ट्रवस्ताय
गरयनेछ।भेरम्ची खानेऩानी आमोजनाफाट स्वमम्ब, ुताहाचर, फारवुाटाय,
ष्ट्रवशारनगय, ऩानीऩोखयी, भस्ण्डखाटाय य चावष्ट्रहर ऺेरका ६ सम ४५
ष्ट्रकरोर्भटय ऩाइऩराइनको ऩयीऺण सम्ऩन्न गयी खानेऩानी ष्ट्रवतयण
गरयनेछ।काठभाडौँ उऩत्मकाको चक्रऩथ फाष्ट्रहयको स्थानभा खानेऩानी
ष्ट्रवतयण प्रणारी ष्ट्रवस्तायको कामथ अस्घ फढाइनेछ। भेरम्ची खानेऩानी
आमोजनाराईरु. ५० कयोड फजेट छुट्याएको छु।
195. सनुकोशी-भरयन तथा सनुकोशी-कभराफाट भधेश प्रदेशका आठ
स्जल्रा, नायामणी नदीफाट स्चतवन, बेयी फफईफाट कोहरऩयु
यनेऩारगञ ज रगामतका स्थानभाथोक ष्ट्रवतयण प्रणारीफाट ऩानी आऩूर्तथ
गनथ सम्बाव्मता अध्ममनगरयनेछ।बक्तऩयुको भहादेव खोरा तथा
गल्ुभीको कॊ के देउयारीभा जराशममक्तु खानऩेानी आमोजनाको र्नभाथण
कामथ अगार्ड फढाइनेछ।
196. सैंतीस कयोड र्रटय पोहोयऩानी प्रशोधन ऺभताको धोर्फघाट प्रशोधन
केन्त्द्रसञ चारनभा ल्माइनेछ। धोर्फघाट, फारकुभायी य सल्राघायीभा
पोहोयऩानी प्रशोधन केन्त्द्रको र्नभाथण कामथ शरूु गरयनेछ।खोटाङको
हरेसी य सॊखवुासबाको खाॉदवायीभा खानऩानी े य ढर र्नभाथण कामथ सरूु
गरयनेछ। भधेश, कणाथरी य सदुूयऩस्श्चभ प्रदेशभा खानेऩानी, सयसपाइ
तथा स्वच्छता सधुायका कामथक्रभ सञ चारन गरयनेछ।मसको रार्ग
आवश्मक फजेट ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
197. आगाभी आर्थथक वषथ खानेऩानी सष्ट्रुवधा ष्ट्रवस्तायफाट थऩ ४ राख ९५
हजाय जनसॊख्माराबास्न्त्वत हनुेछन। खानेऩानी भन्त्रारमका रार्ग रु.२६
अफथ ६३ कयोडष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।

45

मवुा तथा खेरकुद
198. मवुाको ऺभता अर्बवष्ट्रृद्ध गयी अन्त्तयर्नष्ट्रहत प्रर्तबा सावथजर्नक सेवा
प्रवाह य उत्ऩादनभूरक ऺेरभा उऩमोग गनथ याि र्नभाथणभा मवा ु
ऩरयचारन कामथक्रभ सञ चारन गरयनेछ।मस कामथक्रभ अन्त्तगथत
ष्ट्रवश्वष्ट्रवद्यारमफाट अध्ममन सम्ऩन्न गयी काभको खोजीभा यहेका
मवुाराईष्ट्रवर्बन्न सावथजर्नक र्नकाम य र्नजी ऺेरसॉगको सहकामथभा
उद्योग, व्मवसाम, कृष्ट्रष तथा ऩशऩुन्त्छी पभथ, होटर, ऩमथटन, र्नभाथण
ऺेररगामतभा कामथस्थर तारीभ प्रदान गयी कस्म्तभा एक राख
मवुाराई योजगायी सर्ुनस्श्चत गरयनेछ। मस कामथक्रभका रार्ग रु. ३
अफथ ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
199. स्वास््म, स्शऺा, ऩमथटन, कृष्ट्रष, सूचना प्रष्ट्रवर्ध ऺेरका एक हजाय मवुाराई
पेरोसीऩ प्रदान गरयनेछ। पेरोसीऩ प्रदान गनथ र्नजी ऺेरराई सभेत
प्रोत्साहन गरयनेछ।मवुाभा उद्यभशीरता प्रवद्धथन गनथ कजाथको सहज य
सयर ऩहॉचु ऩयुम ाइनेछ।
200. सफैकारार्गखेरकुदकोअवसयर्सजनथ ागरयनेछ।खेर ऺेरभा भष्ट्रहरा
सहबार्गताफढाइनेछ। खेरकुदकाआधायबतूतारीभ ष्ट्रवस्ताय गरयनेछ।
ओरस्म्ऩक य एर्समारी खेरकुद प्रर्तमोर्गताभा सहबार्गताका
रार्गयाष्ट्रिमष्ट्रटभतमायगरयनेछ।
खेरकुदप्रर्तमोर्गताभाउत्कृिनर्तजाहार्सरगयीयािकोप्रर्तष्ठाफढाउनेयाष्ट्रिमष्ट्रट
भकाखेराडीराईप्रोत्साहनगरयनेछ।
201. आगाभीआर्थथकवषथयाष्ट्रिमस्तयका८०खेरकुदप्रर्तमोर्गताआमोजनागरयनेछ।
नेऩारकोभौर्रकएवॊऩयम्ऩयागतफाघचार, डस्ण्डर्फमो, घोडचढी जस्ता

खेरराईप्रवद्धथनगरयनेछ। आधर्ुनकप्रष्ट्रवर्धसॉगजोर्डएकोई-
स्ऩोटथसकोअन्त्तयाथष्ट्रिमप्रर्तमोर्गताआमोजनागरयनेछ। दशौंयाष्ट्रिमखेरकुद

प्रर्तमोर्गतासखु ेतभा आमोजनागनथ रु. ६० कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।

46

202. काठभाडौंको भूरऩानी ष्ट्रक्रकेट यङ्गशारा य ष्ट्रवयाटनगयको र्गरयजाप्रसाद
कोइयारा यङ्गशाराराई याष्ट्रिम गौयवका आमोजनाको रूऩभा
र्नभाथणगरयनेछ। बयतऩयुभा र्नभाथणाधीन गौतभ फद्धु यङ्गशारा सॊघ,
प्रदेश य स्थानीम तहको साझेदायीभा र्नभाथण कामथ अगार्ड
फढाइनेछ।कीर्तऩथ ूय ष्ट्रक्रकेट यॊगशाराको स्तयोन्नर्त य पाप्रा ष्ट्रक्रकेट
यॊगशारा र्नभाथणराई तीव्रता ददइनेछ।खेर ऩूवाथधाय तपथ रु. १ अफथ
३० कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
203. स्शऺकराईखेरकुदको तारीभ ददई ष्ट्रवद्यारमभा खेरकुद प्रवद्धथन
गरयनेछ।
फारफार्रकाकोउभेयगतखेरकुदप्रर्तमोर्गतासञ चारनगनेयप्रर्तबावानफारफा
र्रकाराईखेरछारवस्ृत्तकोव्मवस्थार्भराइनेछ।
204. खेरकुदऺेरकोऩूवाथधायर्नभाथण, सञ चारन य व्मवस्थाऩनभा र्नजी ऺेरको
सॊरग्नता फढाई खेरकुद अथथतन्त्रको ष्ट्रवकास गरयनेछ।र्नजीसॊघ-सॊस्था
तथा कम्ऩनीको सॊस्थागत साभास्जक उत्तयदाष्ट्रमत्व कामथक्रभराई
खेरकुद ऺेरसॉग आवद्ध गदैरर्गनेछ।
205. मवुा तथा खेरकुद भन्त्रारमको रार्ग रु. ३ अफथ ५० कयोड
ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
भष्ट्रहरा, फारफार्रका तथा ज्मष्ठे नागरयक
206. भष्ट्रहरा ष्ट्रवरुद्ध हनुे ष्ट्रहॊसा, शोषण य बेदबाव र्नमन्त्रण गयी सफै ऺेरभा
सभबाव य सम्भानजनक वातावयणको र्सजथना गरयनेछ।आगाभीआर्थथक
वषथराईभष्ट्रहराभारगानीवषथकोरूऩभाभनाइनेछ।
207. यािऩर्त भष्ट्रहरा उत्थान कामथक्रभ अन्त्तगथत ग्राभीण तथा दगुभथ ऺेरका
ज्मान जोस्खभभा ऩयेका गबथवती तथा सत्ुकेयीको र्न:शल्ुक हवाई
उद्धायराई थऩ प्रबावकायी फनाइनेछ। यािऩर्त भष्ट्रहरा सशक्तीकयण

47

कामथक्रभको ऩनसं ु यचना गयी आर्थथक सशक्तीकयणका कामथक्रभ
सञ चारन गरयनेछ। यािऩर्त भष्ट्रहरा उद्यभी सम्भन्नर्त ु ऩयुस्कायका
रार्ग आवश्मक यकभ ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
208. प्रदेश य स्थानीम तहसॉगको सभन्त्वम य सहकामथभा प्रधानभन्त्री छोयी
आत्भर्नबथय कामथक्रभभापथ त छोयीराईयोजगायउन्त्भखु स्शऺा य सीऩ प्रदान
गनथ तथा उद्यभशीरता ष्ट्रवकास गनथरु.१० कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको
छु।मवुा भष्ट्रहराका आवश्मकता, चनुौती य अवसयका ष्ट्रवषमभा
याष्ट्रिमस्तयभा छरपर य अन्त्तष्ट्रक्रथ मा गनथ आगाभी वषथ मवुा भष्ट्रहरा
याष्ट्रिम सम्भेरन आमोजना गरयनेछ।
209. फारफार्रकाको उद्धाय य सॊयऺणका रार्ग प्रदेश तथा स्थानीम तहभा
आऩतकारीन फार उद्धाय तथा ऩनु:स्थाऩनाका कामथक्रभ
सञ चारनगरयनेछ। फार सधुाय गहृ का बौर्तक सॊयचना सदृुढ गदैफार
सधुाय गहृ भा यहेका सम्ऩूणथ फारफार्रकाको स्वास््म फीभा गरयनेछ।
210. हाम्रा फाआभा,हाम्रोस्जम्भेवायीअर्बमानसञ चारनगरयनेछ। स्थानीम तहभा
ज्मेष्ठ नागरयक र्भरन केन्त्द्रष्ट्रवस्ताय गदैरर्गनेछ। सातैप्रदेशभा सष्ट्रुवधा
सम्ऩन्न वद्धाश्रभको ृ स्थाऩना गरयनेछ।
211. सावथजर्नक सेवा अऩाङ्गताभैरी फनाउॉदै रर्गनेछ। सावथजर्नक र्नजी
साझेदायीभा अऩाङ्गता बएका व्मस्क्तको ऩनु:स्थाऩनाका कामथक्रभ
सञ चारन गरयनेछ। याज्म सष्ट्रुवधा ऩरयचमऩर प्राप्त ऩरयवायका अर्त
अशक्त अऩाङ्गता वगथभा ऩयेका व्मस्क्तराई स्वास््म फीभाभा आवद्ध
गरयनेछ।
212. रैष्ट्रङ्गक तथा मौर्नक अल्ऩसॊख्मक सभदुामराई भमाथददत जीवनमाऩन गनथ
सचेतना तथा सशक्तीकयण कामथक्रभ सञ चारन गरयनेछ।

48

213. भक्तु कभरयीको आर्थथक सशक्तीकयणको रार्ग व्मवसाष्ट्रमक य
सीऩभूरक तारीभप्रदान गरयनेछ। दर्रत सभदुामको सॊष्ट्रवधान प्रदत्त
अर्धकायको प्रत्माबर्ूत गनथ दर्रतको सशक्तीकयण कामथ गने
सॊयचनाराई एकीकृत गयी दर्रत, उऩेस्ऺत, उत्ऩीर्डत वगथ उत्थान तथा
ष्ट्रवकास प्रार्धकयणको सॊस्थागत व्मवस्था गरयनेछ। दर्रत सभदुामको
यैथाने सीऩ, ऻान, ऩेशाको आधर्ुनकीकयण गयी योजगायी र्सजथना य
जीष्ट्रवकोऩाजथन कामथक्रभ सञ चारन गनथ रु. २० कयोड व्मवस्था गयेको
छु।
214. सभाज कल्माण ऩरयषद्को ऩनसं ु यचना गरयनेछ। अन्त्तयाथष्ट्रिम गैयसयकायी
सॊघ-सॊस्थाफाट प्राप्त स्रोत य साधनराई याष्ट्रिम आवश्मकता य
प्राथर्भकताको ऺेरभा ऩरयचारन गरयनेछ। गैयसयकायी सॊघसॊस्थाफाट
सञ चार्रत कामथक्रभको सघन अनगुभन गनेव्मवस्था र्भराइनेछ।
215. भष्ट्रहरा, फारफार्रकातथा ज्मेष्ठ नागरयक भन्त्रारमको रार्ग रु.१ अफथ
६० कयोडष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
साभास्जक सयुऺा
216. सफै नेऩारी नागरयकराई क्रभश: याष्ट्रिम ऩरयचमऩर उऩरधध
गयाइनेछ। याष्ट्रिम ऩरयचमऩरराई याज्मफाट प्रवाह हनुेसेवा सष्ट्रुवधासॉग
आवद्व गदैरर्गनेछ। याहदानी, साभास्जक सयुऺा, व्मस्क्तगत घटना दताथ
य स्थामी रेखा नम्फयराई याष्ट्रिम ऩरयचमऩरसॉग आवद्ध गरयनेछ। बर्ूभ
व्मवस्था, सवायी दताथ तथा नवीकयण, चारक अनभुर्तऩर, फैंष्ट्रकङ,
र्नवत्तृ बयण व्मवस्थाऩन य स्वास््म फीभाराई क्रभश:याष्ट्रिम
ऩरयचमऩरभाआवद्ध गरयनेछ।
217. ज्मेष्ठ नागरयक रगामतका रस्ऺत सभूहराई प्रदान हॉदुै आएको
साभास्जक सयुऺा बत्ताराई र्नयन्त्तयता ददएको छु।मसको रार्ग रु.१
खफथ १६ अफथ ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।

49

मातामात ऩवूाधथ ाय
218. सडक ऩूवाथधायराई सयुस्ऺत, गणुस्तयीम, ददगोय बयऩदोफनाइनेछ। ऩूव-थ
ऩशस्चभ याजभागथ अन्त्तगथत नायामणघाट-फटुवर सडक खण्ड य कभरा-
कञ चनऩयु सडक खण्डराईचाय रेनभा ष्ट्रवस्ताय गने कामथ आगाभी

आर्थथक वषथ सम्ऩनन गरयनेछ।काॉकड़र्बट्टा-रौकही,कभरा-ढल्केवय-
ऩथरैमा,ऩथरैमा-नायामणघाट, फटुवर-गोरुर्सॊग े य बारफुाङ्ग-रभही

सडक खण्ड स्तयोन्नर्त कामथ शरूु गरयनेछ।ऩूव-थऩशस्चभ याजभागथ
ष्ट्रवस्तायका रार्ग रु. २९ अफथ ८८ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
219. काठभाडौं-तयाईभधेश द्रतुभागथ सडक आमोजना अन्त्तगथत र्नभाथणाधीन
भहादेवटाय, धेद्रे य रेनडाडॉ ा सरुुङ भागथ र्नभाथण कामथ आगाभी आर्थथक
वषथ सम्ऩन्न गरयनेछ। ५७ ऩरु को र्नभाथण कामथराई तीव्रता
ददइनेछ।काठभाडौं-तयाईभधेश द्रतुभागथ आमोजनाका रार्ग रु. २२
अफथ ५४ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
220. भध्मऩहाडीऩष्ुऩरार रोकभागथ अन्त्तगथत र्नभाथणाधीन कटुञ जे-आरुघाट
सडक खण्ड सभेत गयी७५ ष्ट्रकरोर्भटय कारोऩरे य १० वटा ऩरु
र्नभाथण कामथ सम्ऩन्न गरयनेछ। भध्मऩहाडीऩष्ुऩरार रोकभागथको रार्ग
रु. ३ अफथ ६८ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।हरु ाकी याजभागथ
अन्त्तगथत७५ ष्ट्रकरोर्भटय कारोऩरे य १० वटा ऩरु को र्नभाथण कामथ
सम्ऩन्न गनथरु. ३ अफथ ३० कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
221. कोशी, कारीगण्डकी य कणाथरी कोरयडोयको र्नभाथण कामथराई तीव्रताका
साथ अगार्ड फढाइनेछ। कारीगण्डकी कोरयडोयको गैंडाकोट-याम्दी-
भारढॊुगा खण्ड य भारढॊुगा-फेनी-जोभसोभ-कोयोरा खण्ड गयी थऩ ५०
ष्ट्रकरोर्भटय य कोशी कोरयडोयको थऩ ३० ष्ट्रकरोर्भटय सडक कारोऩरे
गरयनेछ।कणाथरी कोरयडोयको५ वटा ऩरु र्नभाथण य ५० ष्ट्रकरोर्भटय

50

सडक स्तयोन्नर्त गरयनेछ। उत्तय दस्ऺण कोरयडोयको रार्ग रु. ४ अफथ
४३ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
222. भदन बण्डायी याजभागथको फाॉकी र्नभाथण कामथ अगार्ड फढाउन रु. ३
अफथ ६० कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।यत्न याजभागथ, कणाथरी
याजभागथ,र्सद्धाथथ याजभागथ रगामतका सडक सञ जारको ष्ट्रवस्तायय
स्तयोन्नर्त कामथराईतीव्रता ददइनेछ। नागढॊुगा-नौर्फसे-भस्ुग्रङ्ग खण्डभा
थऩ ४० ष्ट्रकरोर्भटय स्तयोन्नर्त गरयनेछ। आफॉ खु ैयनी-ऩोखया खण्डभा
कारोऩरे सम्ऩन्न गरयनेछ।भस्ुग्रङ्ग-आफॉ खु ैयनी खण्ड ष्ट्रवस्तायको र्नभाथण
कामथ शरूु गरयनेछ। मसको रार्ग रु. ९ अफथ ५७ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन
गयेको छु।
223. शहीद भागथ अन्त्तगथत होरेयी-दायफोट खण्डभाफीस ष्ट्रकरोर्भटय कारोऩरे,
दायफोट-घतॉ गाउॉ-दईुखोरी खण्डभा फीस ष्ट्रकरोर्भटय ग्राबेरय घोयाही-
होरेयी खण्डभा कारोऩरेशरूु गरयनेछ।मसको रार्ग रु. १ अफथ २५
कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।बेयी कोरयडोय, तभोय कोरयडोय, भहाकारी

कोरयडोय, सेती रोकभागथ यसारझण्डी-सस्न्त्धखकथ-
ढोयऩाटनसडककोस्तयोन्नर्त गरयनेछ।कोरयडोय तपथ रु. ३ अफथ ८६

कयोड ष्ट्रवर्नमोजनगयेको छु।
224. अन्त्तयदेशीम व्माऩारयकभागथको गल्छीदेस्ख स्माफ्रुफेशीसम्भ सडक
स्तयोन्नर्त कामथसम्ऩन्नगरयनछे । स्माफ्रुफेशी-यसवुागढी सडक स्तयोन्नर्त
कामथ शरूु गरयनेछ। मसका रार्ग रु. १ अफथ ८० कयोड ष्ट्रवर्नमोजन
गयेको छु।

225. ऩ्ृवी याजभागथको ष्ट्रवभरनगयदेस्ख गोखाथको र्रगर्रगकोट-बच्चेक-
फायऩाक-फङुकोट-गोयखाफजाय-भनकाभना-फेनीघाटसम्भ ऩडवे मातामात

प्रणारीको सॊबाव्मता अध्ममनय रगानी ढाॉचा तम गयी र्नभाथण कामथ
अगार्ड फढाइनेछ।

51

226. याष्ट्रिम याजभागथ य यणनीर्तक सडक अन्त्तगथत १ सम ५० वटा ऩरु
र्नभाथण कामथ सम्ऩन्न गरयनेछ। नायामणी तथा र्तनाउ नदीभा र्सग्नेचय
र्ब्रजर्नभाथणकामथ अगार्ड फढाइनेछ। मी कामथक्रभका रार्ग रु. २ अफथ
४६ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
227. र्सस्नेखोरा-नागढॊुगा सरुुङभागथ र्नभाथण सम्ऩनन गयी मातामात
सञ चारन गरयनेछ। र्सद्धफाफा सरुुङ भागथको भख्ुम सरुुङ खनन ेकामथ
सम्ऩन्न गरयनेछ। ग्वाको चोकभा फ्राईओबयको र्नभाथण कामथ सम्ऩन्न
गयी मातामात सञ चारन गरयनेछ।कोटेश्वय इन्त्टयसेक्सन र्नभाथण कामथ
शरूु गरयनेछ।सरुुङभागथ,फ्राईओबयय इन्त्टयसेक्सन र्नभाथणका रार्गरु.
५ अफथ ६३ कयोडष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
228. याष्ट्रिम याजभागथको २ सम ५० ष्ट्रकरोर्भटय य अन्त्म याजभागथको ७
हजाय ८ सम ष्ट्रकरोर्भटय सडकको भभथत सम्बाय गनथ रु. ६ अफथ ५४
कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
229. सडक दघुटथ ना न्त्मूनीकयण तथा सयुस्ऺत याष्ट्रिम सडक सञ जारको
रार्ग र्डजाइन तथा र्नभाथणको चयणभा सडक सयुऺा ऩयीऺणको
व्मवस्था गरयनेछ। सम्बाष्ट्रवत दघुटथ नास्थर ऩष्ट्रहचान गयी घम्ुती तथा
साॉघयुो सडकभा क्र्मास व्मारयमयको र्नभाथण गरयनेछ। काठभाडौं
उऩत्मका र्बरका व्मस्त ४४ वटा चोकभा स्भाटथ राष्ट्रपक राइट
जडान गरयनेछ।
230. जमनगय-फददथवास येरभागथ अन्त्तगथत ष्ट्रवजरऩयुा-फददथवास खण्ड तथा
फथनाहा-ष्ट्रवयाटनगय खण्डभा जग्गा प्रार्प्तको कामथ सम्ऩन्न गरयनेछ। ऩूवथ
ऩस्श्चभ ष्ट्रवद्यतुीम येरभागकथ ो फददथफास-चोचा खण्डको र्नभाथणाधीन कामथ
सम्ऩन्न गरयनेछ। केरुॊग-काठभाडौं येरभागकथ ो सम्बाव्मता अध्ममन
सम्ऩन्न गरयनेछ।येरभागथ ष्ट्रवकासका रार्ग रु.३ अफथ ८८ कयोड
ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।

52

231. सनुकोशी य नायामणी नदीभा जरभागथ र्नभाथण शरूु गरयनेछ। नायामणी
नदीभा सञ चार्रत जरमानभा मारुचढ्न य ओरथन सहज य सयुस्ऺत
हनुेगयी टर्भथनर र्नभाथण गरयनेछ।
232. मातामात व्मवस्थाऩनभा र्डस्जटर प्रणारी रागू गयी सावथजर्नक
मातामात सेवाराई सवसथ रुब, सयुस्ऺत, बयऩदो य ऩहॉचुमोग्म
फनाइनेछ।ददगो तथा वातावयण भैरी मातामात प्रणारीको ष्ट्रवकास
गरयनेछ।
233. सडक दूघटथ नाफाट घाइते व्मस्क्तको उऩचायका रार्ग प्रदान गरयने
यकभ य सडक दघुटथ नाफाट भत्ृमुबएका व्मस्क्तको ऩरयवायराई ददइने
ऺर्तऩूर्तथ यकभ वष्ट्रृद्ध गनथआवश्मकव्मवस्था र्भराइनेछ।
234. बौर्तक ऩूवाथधाय तथा मातामात भन्त्रारमको रार्ग रु.१ खफथ ५० अफथ
५३ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
आवास तथा सहयी ष्ट्रवकास
235. सहय तथा फस्तीराई आर्थथक रूऩभा गर्तशीर,वातावयणीम रूऩभा
स्वच्छ, सयुस्ऺत, व्मवस्स्थत यउत्थानशीर फनाउनसहयी ऩूवाथधायभा
रगानी केस्न्त्द्रत गयेको छु।व्मवस्स्थत शहयी ष्ट्रवकासको रार्ग सघन
शहयी कामथक्रभ तथा फस्ती ष्ट्रवकास कामथक्रभ सञ्चारन गनथ रु. २७
अफथ ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
236. आगाभी आर्थथक वषथ सॊघीम सॊसद बवन र्नभाथण कामथ सम्ऩन्न गनथ रु.
२ अफथ १२ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
237. सयुस्ऺत नागरयक आवास कामथक्रभ सञ चारनफाट आगाभी वषथ ५४
हजाय 3 सम 92 हजाय घयको पुस, ऩयार, खयको छानाराई
जस्ताऩाता वा अन्त्म स्थामी साभग्रीरे प्रर्तस्थाऩनगरयनेछ। जनता
आवास कामथक्रभ अन्त्तगथत गरयफ, असहाम तथा सीभान्त्तकृत सभदुाम

53

फसोफास गने अव्मवस्स्थत तथा झऩुडी वस्तीराई व्मवस्स्थत वस्तीभा
स्तयोन्नर्त गरयनेछ। मी कामथक्रभका रार्गरु. ८० कयोडष्ट्रवर्नमोजन
गयेको छु।
238. ऩूवाथधाय ष्ट्रवकास, योजगाय र्सजथना य ऺभता ष्ट्रवकास गनथ नगयऩार्रकाभा
सञ्चार्रत शहयी शासकीम ऺभता ष्ट्रवकास कामथक्रभका रार्ग रु. १०
अफथ ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
239. हरु ाकी याजभागथ आसऩासका साना तथा नमाॉ सहयभा सहयी ऩूवाथधाय
र्नभाथण गरयनेछ।प्रभखु धार्भथक एवॊ ऩमथटकीम स्थर रस्ुम्फनी य
रस्ुम्फनी कोरयडोयभा यहेका नगयऩार्रका तथा ऩोखया य जनकऩयुभा
एकीकृत सहयी ऩूवाथधाय ष्ट्रवकास गरयनेछ।एकीकृत सहयी ऩूवाथधाय
ष्ट्रवकासका रार्ग रु.४ अफथ १३ कयोडष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
240. प्रादेस्शक याजधानीभा भौर्रक सहय ष्ट्रवकास गनथ सम्बाव्मता अध्ममनका
रार्ग यकभ व्मवस्था गयेको छु।नवरऩयासी फदथघाट सस्ुता ऩूवथ य
रुकुभ ऩूवथ स्जल्रा सदयभकु ाभको प्रशासर्नक केन्त्द्रको ऩूवाथधाय
र्नभाथणका रार्ग रु.१ अफथ २१ कयोडष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
241. काठभाडौं उऩत्मकाको
गोदावयी,तायकेश्वय,रर्रतऩयु,नागाजनथु,चाॉगनुायामण, बक्तऩयु रगामतका
नगयऩार्रकाभा जग्गा ष्ट्रवकास गरयनेछ। काठभाडौँको उत्तय ऩूवथ ऺेरभा
नमाॉ नगय र्नभाथण कामथ अगार्ड फढाउन फजेट व्मवस्था गयेको छु।
सखु ेतको बेयी गॊगा उऩत्मकाराई ऩहाडी ऺेरको आधर्ुनक शहय
फनाउन गरुुमोजना तजभथुा गरयनेछ। नख्खु कोरयडय य धोफीखोरा
कोरयडय र्नभाथण कामथराई र्नयन्त्तयता ददइनेछ।डोटीकोर्सरगढीराई
साॉस्कृर्तक शहयको रूऩभा ष्ट्रवकास गरयनेछ।
242. काठभाडौं उऩत्मका य अन्त्म सम्बाव्म स्थानभा सयकायी य र्नजी
ऺेरको सहबार्गताभा जग्गा ष्ट्रवकास गयी ष्ट्रवऩद् प्रर्तयोधी य सऩुथ

54

भूल्मका ५० हजाय आवास एकाइको ष्ट्रवकास गरयनेछ। ऩष्ट्रहरो
चयणभा काठभाडौं उऩत्मका ष्ट्रवकास प्रार्धकयणफाट प्रस्ताव गरयएका
नमाॉ शहयभा कामथक्रभ सञ चारन गरयनेछ।दोस्रो चयणभा सॊबाव्मताका
आधायभा काठभाडौं उऩत्मका फाष्ट्रहय आवास एकाइ ष्ट्रवकास गरयनेछ।
243. वैदेस्शक योजगायीफाट आस्जथत यकभफाट आवास फनाउन चाहने
ऩरयवायराई व्मवस्स्थत फस्ती ष्ट्रवकास कामथक्रभभा आवद्ध गरयनेछ।
स्थानीम तहसॉग सभन्त्वम गयी ष्ट्रवप्रषेणको यकभरे घय फनाउन चाहने
कम्तीभा १०ऩरयवायराई एकै स्थानभा एकर वा साभष्ट्रहकु आवास
फनाउन प्रोत्साष्ट्रहत गरयनेछ।
244. फायाको सीम्रौनगढ, ऩसाथको ठोयी, भस्ुताङको रोभान्त्थाङ, उऩल्रो
डोल्ऩाको धो उऩत्मका, हम्ुराको र्रभी उऩत्मकाय कञ चनऩयुको
चाॉदनी दोधायाभा नमाॉ नभूना फस्ती र्नभाथण गयी आर्थथक तथा
ऩमथटकीम केन्त्द्रको रूऩभा ष्ट्रवकास गरयनेछ।
245. स्थानीम तहसॉगको सहकामथभा काठभाडौं उऩत्मकाको धोर्फखोरा,
फागभतीयर्फष्णभुती कोरयडोयभा स्काई-वेतथा ऩडवेमातामात प्रणारीको
सम्बाव्मता अध्ममन गयी र्नभाथण कामथ अगार्ड फढाइनेछ।
246. सहयी सौन्त्दमथ य स्वच्छताका रार्ग स्थानीम तहसॉगको सहकामथभा
सहयका नदी ष्ट्रकनायाभा हरयमारी प्रवद्धथन य ऩाकथ को र्नभाथण कामथराई
अर्बमानका रूऩभासञ चारन गरयनेछ। घना फस्तीभा खरु ा ऺेरको
ऩष्ट्रहचान य सॊयऺण गदै सभदुामको सहकामथभा एक वडा एक ऩाकथ
र्नभाथण गरयनेछ। नगय ष्ट्रवकास कोषको ऩनुसथ ॊयचना गयी सहरगानीभा
सहयी ऩूवाथधाय र्नभाथण गरयनेछ।

55

247. फागभती नदीभा सक्ुखामाभभा न्त्मूनतभ फहाव सर्ुनस्श्चत गनथ
काठभाडौंउऩत्मका वरयऩयीका ऺेरभा जरऩनुबयथ ण केन्त्द्र र्नभाथण य
जराधाय सॊयऺणगरयनेछ। फागभती नदी प्रणारीको शान,सभ्मताको
उत्थानबन्ने सोचका साथ फागभती नदीको सपाइ अर्बमानराई
र्नयन्त्तयता ददइनेछ। फागभती सभ्मता ऩरयमोजनाका रार्ग रु. २ अफथ
७२ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
248. शहयी ष्ट्रवकास भन्त्रारमतपथ रु. ९२ अफथ६३ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको
छु।
जरवाम ुऩरयवतथन य ष्ट्रवऩद् व्मवस्थाऩन
249. जरवामु ऩरयवतथन अनकुूरन तथा न्त्मूनीकयणका कामथक्रभ सञ चारन
गरयनेछ।
ष्ट्रवऩद्व्मवस्थाऩनयजरवामअुनकुूरनकाकामथक्रभराईएकीकृतरूऩभासञ चा
रन गने व्मवस्था र्भराइनेछ। जरवामु ऩरयवतथनफाट ऩयेको
असयराईएकीकृत य सन्त्तर्ुरत रूऩभा सम्फोधन गनथ यािऩर्त जरवामु
ऩरयवतथन व्मवस्थाऩन कामथक्रभ सञ चारन गरयनेछ।
250. जरवामु ऩरयवतथनफाट ष्ट्रहभारी य ऩवथतीम ऺेरभा ऩयेको प्रबावका
ष्ट्रवषमभा याष्ट्रिम तथा अन्त्तयाथष्ट्रिम भञ चहरूभा सम्वाद गयी ष्ट्रहभार
जोगाऔ, ॊ भानवता फचाऔअॊ र्बमानराईर्नयन्त्तयताददइनेछ।
251. बौर्तक ऩूवाथधाय र्नभाथण गदाथ जरवामु ऩरयवतथन अनकुूर्रत ऩूवाथधाय
र्नभाथण गरयनेछ।सॊघ, प्रदेश य स्थानीम तहफाट हनुे बवन र्नभाथणभा
जरवामु अनकुुरन तथा ऊजाथ दऺता अर्बवष्ट्रृद्ध गरयनेछ।जरवामु
ऩरयवतथनफाट कृष्ट्रष ऺेरभा ऩयेको प्रबाव न्त्मूनीकयण य अनकुूरन हनुे
गयी उऩमक्तु प्रष्ट्रवर्धको प्रमोग गरयनेछ।

56
शास्न्त्त प्रष्ट्रक्रमा तथा सॊक्रभणकारीन न्त्माम
252. शास्न्त्त प्रष्ट्रक्रमा य सॊक्रभणकारीन न्त्मामसम्फन्त्धी फाॉकी काभ सम्ऩन्न
गरयनेछ। द्वन्त्द्बऩीर्डत ऩरयवायराई ऺर्तऩूर्त, थ आर्थथक सहामता य
ऩनु:स्थाऩनाका रार्गशास्न्त्त कोष स्थाऩना गनथ रु. १ अफथष्ट्रवर्नमोजन
गयेको छु। सशस्त्र द्वन्त्द्व, जनआन्त्दोरन तथा अन्त्म आन्त्दोरनभा घाइते
य अऩाङ्गता बएकाराई प्रदान गरयदैँ आएको जीवन र्नवाथह बत्ताराई
र्नयन्त्तयता ददएको छु।
कानून तथा न्त्माम
253. कानूनी शासनको प्रत्माबर्ूत गयी भानव अर्धकाय सॊयऺणराई उच्च
प्राथर्भकता ददइनेछ।न्त्माम प्रणारीराई र्छटोछरयतो, प्रबावकायी,
अनभुानमोग्म य ऩहॉचुमक्तु फनाउॉनसूचना प्रष्ट्रवर्धको उऩमोग गरयनेछ।
न्त्माष्ट्रमक जनशस्क्तको ऺभता ष्ट्रवकास गरयनेछ। र्न्शल्ुक कानूनी
सहामता कामथक्रभराई सफैस्जल्राभा ष्ट्रवस्ताय गरयनेछ।
254. अऩयाध अनसुन्त्धान, अर्बमोजन य प्रर्तयऺा प्रणारीराई वैऻार्नक य
वस्तगुत फनाउन सॊस्थागत सदृुढीकयण गरयनेछ।ऩायस्ऩरयक कानूनी
सहामता य सऩुदुथगी सम्फन्त्धभा ष्ट्रवर्बन्न यािसॉग दद्वऩऺीम सस्न्त्ध गने
कामथ अगार्ड फढाइनेछ।
याष्ट्रिम सयुऺा
255. देशको सावथबौभसत्ता, स्वतन्त्रता, बौगोर्रक अखण्डता, याष्ट्रिमता य
स्वाधीनताको सॊयऺण गदै याष्ट्रिम एकताराई अऺुण्ण याख न याष्ट्रिम
सयुऺा नीर्तको प्रबावकायी कामाथन्त्वमन गरयनेछ।
256. नेऩारी सेनाराई प्रष्ट्रवर्धमक्तु , दऺ एवॊ व्मावसाष्ट्रमक फनाइनेछ।
फङ्कयदेस्ख धमायेकसम्भ कामथक्रभराई रु. १ अफथ ५० कयोड ष्ट्रवर्नमोजन

57

गयेको छु। याष्ट्रिम सेवा दर तारीभराई स्थानीमस्तयसम्भ ष्ट्रवस्ताय
गरयनेछ।
257. यऺा भन्त्रारमको रार्ग रु.५९ अफथ८७ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
शास्न्त्त सयुऺा तथा अऩयाध र्नमन्त्रण
258. भरु कु भा शास्न्त्त सयुऺा तथा अभनचमन कामभ गदैजनताभा सयुऺाको
प्रत्माबर्ूत गरयनेछ। नेऩार प्रहयी, सशस्त्र प्रहयी फरय याष्ट्रिम अनसुन्त्धान
ष्ट्रवबागको सॊस्थागत सदृुढीकयण गयी दऺ एवॊ व्मावसाष्ट्रमक फनाइनेछ।
सयुऺाकभॉको सेवार्नवत्तृ हनुेउभेयऩनुयावरोकन गनथअध्ममन गरयनेछ।
259. अध्मागभन प्रणारी र्डस्जटराइज्ड गयी अत्माधर्ुनक फनाइनेछ।
अनराइन भापथ त ई-र्बसाको रार्ग आवेदन ददन सक्ने प्रणारी रागू
गरयनेछ।
260. कायागायराई सधुाय गहृ को रूऩभा ष्ट्रवकास गरयनेछ। खरु ा कायागायको
अवधायणा अनसुाय कैदीफन्त्दीराई रघ,ु घयेरु तथा साना उद्यभका
योजगायीसॉग आवद्ध गरयनेछ।कायागायभाकैदीफन्त्दीको चाऩ कभ गनथ
प्रोवेसन य प्मायोरको व्मवस्था कामाथन्त्वमनभा ल्माइनेछ। र्नभाथणाधीन
१ हजाय ३ सम ७० जना ऺभताको नवुाकोट कायागायराई
सञ चारनभा ल्माइनेछ।
261. कसूयजन्त्म सम्ऩस्त्त योक्का, र्नमन्त्रण य जपतसम्फन्त्धी एकीकृत केन्त्द्रीम
अर्बरेख अद्यावर्धक गयी कसूयजन्त्म सम्ऩस्त्त तथा साधनको उस्चत
व्मवस्थाऩन गरयनेछ।
262. अन्त्तयाथष्ट्रिम सीभा सयुऺा व्मवस्थाराई सदृुढ य प्रबावकायी फनाइनेछ।
सीभा सयुऺाभा स्थानीम नागरयकको सहबार्गताय अऩनत्व फढाउने
कामथक्रभ सञ चारन गरयनछे ।

58

263. ष्ट्रवऩद् व्मवस्थाऩनसम्फन्त्धी कामथराई प्राथर्भकताका साथ अस्घ
फढाइनेछ। ष्ट्रवऩद् उद्धाय तथा याहतको ऺेरभा नागरयकको ऺभता
अर्बवष्ट्रृद्ध गदैष्ट्रवऩद् भा नागरयक सहबार्गतासम्फन्त्धी कामथक्रभ सञ चारन
गरयनेछ।
264. गहृ भन्त्रारम तपथ रु. १ खफथ ९९ अफथ २४ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको
छु।
अन्त्तयाथष्ट्रिम सम्फन्त्ध
265. नेऩारको स्वतन्त्रता, सावथबौभसत्ता, बौगोर्रक अखण्डता, स्वाधीनता,
याष्ट्रिम सयुऺा य एकता एवॊ नेऩारीको ष्ट्रहत प्रवद्धथन गदैसावथबौर्भक
सभानता, ऩायस्ऩरयक राब य सम्भानभा आधारयत स्वतन्त्र य सन्त्तर्ुरत
अन्त्तयाथष्ट्रिम सम्फन्त्ध कामभ गरयनेछ।
266. अन्त्तयाथष्ट्रिम, फहऩुऺीम तथा ऺेरीम भञ चभा नेऩारको उऩस्स्थर्त सशक्त
फनाइनेछ। ष्ट्रवर्बन्न देशभा जोस्खभऩूणथ अवस्थाभा यहेका नागरयकको
उद्धाय य सॊयऺण गरयनेछ।
267. वैदेस्शक रगानी,व्माऩाय,ऩमथटनप्रवद्धथनय ष्ट्रवकास सहामता ऩरयचारन गनथ
आर्थथक कूटनीर्तराई प्रबावकायी य ऩरयणाभभखु ीफनाइनेछ।
268. ऩययाि भन्त्रारमको रार्ग रु. ६ अफथ ७७ कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको
छु।
आर्थथक मोजना तथा त्माङ्क
269. याष्ट्रिम रेखा त्माङ्कको आधाय वषथ ऩरयवतथन गनथ गणना तथा सवेऺण
कामथक्रभसञ चारन गरयनेछ। याष्ट्रिम त्मगत ष्ट्रववयणराई अद्यावर्धक
गयी एकीकृत याष्ट्रिम त्माङ्क प्रणारीको ष्ट्रवकास गरयनेछ। दोस्रो
आर्थथक गणना २०८२ को ऩूवथ तमायी कामथ सम्ऩन्न गरयनेछ।

59

270. सावथजर्नक नीर्त र्नभाथणराई त्म य प्रभाणभा आधारयत फनाउन
व्मवहारयक अध्ममन अनसुन्त्धानभा जोड ददइनेछ। अध्ममन
अनसुन्त्धानसम्फन्त्धी याष्ट्रिम नीर्त तमाय गयी कामाथन्त्वमन गनेय अध्ममन
अनसुन्त्धान प्रर्तवेदन याष्ट्रिम मोजना आमोगभाएकीकृत रूऩभा बण्डायण
गनेव्मवस्था र्भराइनेछ।
271. अनसुन्त्धानय ष्ट्रवकासभा सॊरग्न सॊस्थाभा रगानी वष्ट्रृद्ध गदैरर्गनेछ।
वाष्ट्रषथक ऩजॉुीगत फजेटको एक प्रर्तशत यकभ अनसुन्त्धान य ष्ट्रवकासभा
छुट्याउनेव्मवस्था र्भराएको छु। आगाभी आर्थथक वषथ रु. १ अफथको
अनसुन्त्धान य ष्ट्रवकास कोष स्थाऩना गरयनेछ।
ष्ट्रवत्तीम सदृुढीकयण य ऩहॉचु
272. अथथतन्त्रको सन्त्तर्ुरत य ददगो ष्ट्रवकासका रार्ग साधन ऩरयचारन गने
गयी ष्ट्रवत्तीम ऺेरराई थऩ सफर य प्रर्तस्ऩधॉ फनाइनेछ। फैंक तथा
ष्ट्रवत्तीम सॊस्थाप्रर्त जनष्ट्रवश्वास फढाईददगो ष्ट्रवकास गनथ ग्राहक ष्ट्रहत
सॊयऺण, फैंक तथा ष्ट्रवत्तीम सॊस्थाप्रर्त सेवाग्राहीको दाष्ट्रमत्व, कजाथ
व्मवस्थाऩन रगामतका ष्ट्रवषमभा सचेतनाभूरक कामथक्रभ सञ चारन
गरयनेछ।
273. फैष्ट्रकङ सेवा ऩग्नु फाॉकी फझाङको साइऩार गाउॉऩार्रकाभा फैंकको
शाखा स्थाऩना गरयनेछ। दगुभथ एवॊ ग्राभीण ऺेरभा फैष्ट्रकङ सेवा प्रदान
गनथ र्डस्जटर फैंष्ट्रकङ, घम्ुती फैंष्ट्रकङ य भोफाइर फैंष्ट्रकङ सेवाराई सघन
रूऩभा उऩमोग गदैरर्गनेछ।
274. ष्ट्रवप्रषेणराई उत्ऩादनशीर ऺेरभा ऩरयचारन गनथ सोबयेन वेल्थ पण्ड
स्थाऩना गरयनेछ। मो कोषराई सावथजर्नक ऩूवाथधाय रगानीको
ऩरयऩूयकको रूऩभा स्ऩेशर ऩऩथस बेष्ट्रहकर भापथ त उऩमोग गरयनेछ।

60

275. ष्ट्रवर्बन्न ऺेरराई सहर्ुरमतऩूणथ कजाथ उऩरधध गयाई व्माजभा ददइदै
आएको अनदुानराई प्रबावकायी फनाउन धमाज अनदुानसम्फन्त्धी
कामथष्ट्रवर्ध ऩनुयावरोकन गरयनेछ।सहर्ुरमतऩूणथ कजाथको रार्ग रु. ११
अफथ ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु।
276. ष्ट्रवत्तीम ऺेरसॉग सम्फस्न्त्धत कानूनराई अन्त्तयाथष्ट्रिम भाऩदण्ड अनकुूर
फनाइनेछ। र्नमाभक र्नकामको र्नमभन य सऩुरयवेऺण ऺभता सफर
य प्रबावकायी फनाइनेछ। नेऩार याि फैंक ऐन य ष्ट्रवदेशी ष्ट्रवर्नभम
र्नमर्भत गनेऐन सॊशोधन गरयनेछ। र्धतोऩर फोडथ नेऩार य नेऩार
फीभा प्रार्धकयणको सॊस्थागत ऺभता सधुाय गरयनेछ।
277. साभास्जक फैंष्ट्रकङका रार्ग स्थानीम तहराई ष्ट्रवत्तीम सॊस्थासॉग सहकामथ
गनथ प्रोत्साष्ट्रहत गरयनेछ। न्त्मून आम बएका वगथ य सीभान्त्तकृत
सभदुामराई रघफुीभाभा आवद्ध गयाउॉदैरर्गनेछ।
278. ऩजॉुी फजायका रगानीकताथको रगानी य ष्ट्रहत सॊयऺण गनथ र्धतोऩर फोडथ
नेऩारको सॊस्थागत सदृुढीकयण गरयनेछ। नेऩार स्टक
एक्सचेञ जर्रर्भटेडय र्सर्डएस एण्ड स्क्रमरयङ र्रर्भटेडको सॊयचनागत
सधुाय गरयनेछ। वस्तु ष्ट्रवर्नभम फजायको सञ चारन गनथ कानूनी य
सॊस्थागत व्मवस्था र्भराइनेछ। र्नस्श्चत यकभ बन्त्दा फढी ऩजॉुी बएका
कम्ऩनीराई अर्नवामथ रूऩभार्धतोऩर फजायभा सूचीकयण हनुऩुने
व्मवस्था गरयनेछ।
सम्ऩस्त्त शद्धु ीकयण
279. ष्ट्रवत्तीम अऩयाधको प्रबावकायी र्नमन्त्रणका रार्ग जोस्खभभा आधारयत
भूल्माङ्कन प्रणारी अवरम्वन गरयनेछ। ऺेरगत जोस्खभ भूल्माङ्कन,
र्नमभन, सऩुरयवेऺण, अनसुन्त्धान य अर्बमोजन कामथराई प्रबावकायी
फनाइनेछ। अर्धक जोस्खभ यहेका क्मार्सनो, फहभुूल्म धात,ु सहकायी,

61

घयजग्गा,ष्ट्रवप्रषेण य फैंष्ट्रकङ ऺेरको सघन सऩुयीवेऺण गने व्मवस्था
र्भराइनेछ।
सॊघीमता सफरीकयण
280. सॊघीमता कामथन्त्वमनराई ऩूणतथ ा ददन फाॉकी कानून प्राथर्भकताकासाथ
तजभथुा गरयनेछ। सॊघ, प्रदेश य स्थानीम तहको एकर तथा साझा
अर्धकायको ष्ट्रवस्ततृ ीकयणसम्फन्त्धी ऩरयभास्जथत प्रर्तवेदन कामाथन्त्वमन गयी
अर्धकाय य कामथ ऺेरभा यहेको दोहोयोऩनाको अन्त्त्म गरयनेछ। याजस्व
फाॉडपाॉट य ष्ट्रवत्त हस्तान्त्तयण गदाथ र्रइने आधाय य सूचकराई
हारसम्भको अभ्मास य अनबुवको आधायभा ऩनुयावरोकन गयी
वस्तर्ुनष्ठ, सभन्त्माष्ट्रमकय मथाथथऩयक फनाइनेछ।
सावथजर्नक सॊस्थान
281. सावजथ र्नकसॊस्थानकोनाभभायहेकाजग्गाको ऺेरपर य चायष्ट्रकल्रा
मकीन गयी सॊस्थानको सम्ऩस्त्त सॊयऺण गरयनेछ। सावथजर्नक
सॊस्थानराई एकीकृत रूऩभा होस्ल्डङ कम्ऩनी भापथ त सञ चारन गनथ
कानूनी व्मवस्था गरयनेछ। सावथजर्नक सॊस्थानराई सम्बाव्मताका
आधायभा ऩस्धरक र्रर्भटेड कम्ऩनीभा रूऩान्त्तयण गरयनेछ। उत्ऩादन
य योजगायीभा मोगदान गनथ सक्नेसम्बावना यहेका रुग्ण उद्योग र्नजी
ऺेरसॉगको साझेदायीभा सञ चारनभा ल्माइनेछ। र्नजी ऺेरका रुग्ण
उद्योगराई ऩनुस्थाष्ट्रऩत हनु सहजीकयण गरयनेछ।
282. फन्त्द अवस्थाभा यहेको र्फयाटनगय जटु र्भर, हेटौडा कऩडा उद्योग,
गोयखकारी यफय उद्योगरगामतका उद्योग सावथजर्नक-र्नजी
साझेदायीभा सञ्चारनभा ल्माइनेछ।
283. नेऩार वामसुेवा र्नगभकोव्मवस्थाऩन तथा सञ चारनभा यणनीर्तक
साझेदायको सहबार्गतागयाइनेछ। सावथजर्नक सॊस्थानको

62

सम्ऩस्त्तराईभौदद्रकीकयणगरयनेछ। नेऩार नागरयक उड्डमन प्रार्धकयणको
ऩनुसंयचना गयी र्नमाभकीम ऺभता सदृुढ गरयनेछ।
ष्ट्रवकास सहामता ऩरयचारन
284. ष्ट्रवकर्सत अन्त्तयाथष्ट्रिम ऩरयदृश्म य प्राप्त अनबुवका आधायभा नमाॉष्ट्रवकास
सहामता नीर्त तजभथुा गरयनेछ।व्माऩारयक, र्नजी, गैयसयकायी कोष तथा
अनदुान य सहर्ुरमतऩूणथ ऋण सहामताराई र्भस्श्रत गयी सस्म्भस्श्रत ष्ट्रवत्त
ष्ट्रवर्धभा ष्ट्रवकास सहामता ऩरयचारन गनेप्रफन्त्ध गरयनेछ।
285. ष्ट्रवकास सहामताको उऩमोग ऺभता फढाउन प्रोजेक्ट येर्डनेस ष्ट्रपल्टयको
उऩमोग गरयनेछ। ष्ट्रवकास सहामताका आमोजना सम्झौता गदाथ नै
आमोजना कामाथन्त्वमन कामथमोजना सभावेश गनऩथुने व्मवस्था
र्भराइनेछ।
286. गणुस्तयीम य प्रर्तस्ऩधॉ आमोजना ष्ट्रवकास गयी अनकुूरन एवॊ जरवामु
कोष तथा सष्ट्रवधाभा ु ऩहॉचु अर्बवष्ट्रृद्ध गरयनेछ।वातावयणीम न्त्मामको
र्सद्धान्त्त अनरूु ऩ अर्धकायभखी ु अवधायणाभा उऩरधधहानी तथा ऺर्त
कोष रगामतका सफैजरवामुकोष तथा सष्ट्रुवधाभा ऩहॉचु स्थाष्ट्रऩत गयी
सहामता ऩरयचारन गरयनछे ।
शासकीम सधुाय
287. सङ घीम र्नजाभती सेवा कानून मसै अर्धवेशनफाट ऩारयत गयी
कामाथन्त्वमन गरयनेछ। यािसेवक कभथचायीको भनोवर फढाउन, काभभा
उत्प्ररेयत गयाउन, सेवा सयुऺा, सॊयऺण य अनभुानमोग्म सरुवा फढुवा
प्रणारी सर्ुनस्श्चत गरयनेछ।
288. सावथजर्नक ऺेरभा सूचना प्रष्ट्रवर्धको अर्धकतभ प्रमोग गयी सेवा
प्रवाहराई थऩ सदृुढ गरयनेछ।ई-गबनेन्त्सको भाध्मभफाट सावथजर्नक

63

सेवाराई भहुाययष्ट्रहत,कागजयष्ट्रहतय सम्ऩकथ यष्ट्रहत फनाई गणुस्तय अर्बवष्ट्रृद्ध
गरयनेछ।
289. सेवाग्राही य सेवाप्रदामकफीच र्नमर्भत सम्वाद भापथ त सम्ऩाददत काभको
ष्ट्रवषमभा सेवाग्राहीको ऩष्ठृ ऩोषण र्रन, गनुासाको तत्कार सम्फोधन गनथय
कामथसम्ऩादनभा सधुाय ल्माउन सेवाग्राहीसॉग शक्रु फाय कामथक्रभ
सञ चारन गरयनेछ।
290. भ्रिाचायभा शून्त्म सहनशीरताको नीर्त र्रइनेछ। भ्रिाचायको दृष्ट्रिरे
उच्च जोस्खभका ऺेर ऩष्ट्रहचान गयी र्नमन्त्रणका रार्ग एकीकृत रूऩभा
प्रवद्धथनात्भक,र्नयोधात्भक तथा उऩचायात्भक उऩाम अवरम्फन
गरयनेछ।
सावथजर्नक खचथ य आमोजना व्मवस्थाऩन
291. सावथजर्नक खचथराई प्रर्तपरभखु ी फनाउन र्भतव्मष्ट्रमता
अऩनाइनेछ।कामाथरमको प्रकृर्त य जनशस्क्तको आधायभा कामाथरम
सञ चारन खचथ, घयबाडा, र्फजरु ी, ईन्त्धन,ऩानी, सञ चाय भहसरु खचथभा
र्भतव्मष्ट्रमता कामभ गरयनेछ। भन्त्रारम य र्नकामको चारुप्रकृर्तका
खचथ कामथक्रभ खचथफाट व्महोने प्रवस्ृत्त र्नरुत्साष्ट्रहत
गरयनेछ।आमोजनासञ चारनको रार्ग आवश्मक ऩने जनशस्क्त
र्नजाभती सेवाफाट खटाउनेव्मवस्था र्भराइनेछ।
292. सॊघीम कामाथरम औस्चत्म य आवश्मकताको आधायभा एक आऩसभा
गार्बनेछवा खायेज गरयनेछ। सयकायी कामाथरमको सेवाप्रवाह,जनशस्क्त,
कामथऺेर य कामथवोझ रगामतको आधायभा बवनको सॊयचना,आकायय
आन्त्तरयक साजसज्जाको भाऩदण्ड तमाय गयी कामाथन्त्वमनभा ल्माइनेछ।
293. ष्ट्रवर्बन्न भञ चभा भरु कु को प्रर्तर्नर्धत्व सम्फस्न्त्धत देश वा कामथऺेरभा
यहेका नेऩारी दूतावासफाट गने व्मवस्था र्भराई नेऩार सयकायफाट

64

अर्नवामथ रूऩभा प्रर्तर्नर्धत्व गनऩथुने फाहेक वैदेस्शक भ्रभणराई
र्नरुत्साष्ट्रहत गरयनेछ।
294. सावथजर्नक खचथ तथा ष्ट्रवत्तीम उत्तयदाष्ट्रमत्व भूल्माङ्कनको तेस्रो
प्रर्तवेदनका आधायभा सावथजर्नक ष्ट्रवत्त व्मवस्थाऩन सधुाय यणनीर्त
तमाय गयी कामाथन्त्वमनभा ल्माइनेछ।
295. आन्त्तरयक ऋणको ऩनसं ु यचना गयी भध्म य दीघथकारीन उऩकयणको
उऩमोग गने यणनीर्त र्रइनेछ। ऩरयमोजना ष्ट्रवशेष ऋणऩर भापथ त
रगानी जटुाउने प्रफन्त्ध र्भराइनेछ।
नेऩारसयकायभापथतसयकायीसॊस्थानभा ऩरयचारन हनुे ऋण एस्क्रो
एकाउन्त्ट भापथ त सोझैबक्तु ानी गनेव्मवस्था र्भराइनेछ।
296. र्नभाथणजन्त्म साभग्रीको सहज उऩरधधताको रार्ग प्रदेश य स्थानीम
तहसॉगको सभन्त्वम य सहकामथराई प्रबावकायी फनाइनेछ।
297. सावथजर्नक खरयद प्रष्ट्रक्रमाराई थऩ सयर,ऩायदशॉ य रागतप्रबावी
फनाउन वस्तुतथा सेवाको प्रकृर्तअनरूु ऩ अरग अरग भाऩदण्ड तजभथुा
गरयनेछ। फोरऩर प्रस्ताव गदाथ रागत अनभुानबन्त्दा फढीको भार
प्रस्ताव ऩेश बएभा सो भध्मे न्त्मूनतभ फोरऩर प्रस्तावकसॉग ठेक्काको
शतथ ऩरयवतथन नहनुेगयी वाताथफाट ठेक्का सम्झौता गनथ सष्ट्रकने व्मवस्था
र्भराइनेछ।
298. इ-भाके ट ऩोटथर तमाय गयी ऩोटथरभा सूचीकृत वस्तुतथा सेवा र्सधै
वाताथद्वाया खरयद गनथ सष्ट्रकने व्मवस्था गरयनेछ। मोग्मता भूल्माङ्कन गनथु
नऩनेतोष्ट्रकएको भूल्म सीभासम्भको खरयद सूचना प्रणारीभा नै रयबसथ
अक्सनका भाध्मभफाट मोग्म प्रस्तावक छनौटगयी खरयद गनथ
सष्ट्रकनेरगामतका ष्ट्रवषम सभावेश गयी सावथजर्नक खरयद कानून सॊशोधन
गरयनेछ।

65

299. सावथजर्नक खरयद अनगुभन कामाथरमको सॊस्थागत सदृुढीकयण
गरयनेछ। सावथजर्नक र्नभाथण य ऩयाभशथ सेवा खरयदको स्ट्याण्डडथ
र्फर्डङ्ग डकुभेन्त्ट ऩरयभाजथन गरयनेछ। ष्ट्रवद्यतुीम खरयद प्रणारीराई सदृुढ
गयी र्नभाथण व्मवसामी य ऩयाभशथदाताको ष्ट्रववयण एकीकृत रूऩभा प्राप्त
गने व्मवस्था र्भराइनेछ। ठेक का व्मवस्थाऩनभा सॊरग्न
र्नभाथणकम्ऩनीकोतेस्रो ऩऺफाट येष्ट्रटङ गयाई भूल्माङकनको आधायको
रूऩभा र्रन सष्ट्रकनेव्मवस्था र्भराइनेछ।
300. आमोजनाको प्रबावकायी कामाथन्त्वमन गयी तोष्ट्रकएको सभमभा नैसम्ऩन्न
गनथ आन्त्तरयक प्रर्तस्ऩधाथको आधायभा आमोजना प्रभखु छनौट गनेय
कामथसम्ऩादन सम्झौताभा तोष्ट्रकएकोन्त्मूनतभ अॊक हार्सर नगयेभा फाहेक
आमोजना अवर्धबय सरुवा नगने गयी भाऩदण्ड तमाय गयी
कामाथन्त्वमनभाल्माइनेछ।
301. ष्ट्रवकास आमोजना कामाथन्त्वमनसम्फन्त्धी एकीकृत ऐन तजभथुा गरयनेछ।
आमोजना कामाथन्त्वमनभा सयोकायवाराय सभदामको ु सॊरग्नताअर्बवष्ट्रृद्ध
गरयनेछ। याष्ट्रिम प्राथर्भकताका आमोजनाभा दईु र्सफ्टभा काभ गने
व्मवस्था र्भराइनेछ। तोष्ट्रकएको सभम अगावै आमोजना सम्ऩन्न गने
कभथचायी य र्नभाथण व्मवसामीराई ऩयुस्कृत गनेप्रफन्त्ध गरयनेछ।
302. आगाभी आर्थथक वषथको फजेट कामाथन्त्वमन कामथमोजना २०८१
असायभसान्त्तर्बर य आवश्मक कामथष्ट्रवर्ध, भाऩदण्ड य र्नदेस्शका
२०८१ साउन भसान्त्तर्बर तमाय गरयसक्नऩुनेछ।
सम्भाननीम भहोदम,
अफ भ भार्थका ऺेरगत नीर्त तथा कामथक्रभ कामाथन्त्वमनका रार्ग फजेट
ष्ट्रवर्नमोजन य स्रोत व्मवस्थाऩनको अनभुान प्रस्ततु गनेअनभुर्त चाहन्त्छु।

66

303. आगाभी आर्थथक वषथका रार्ग कुर खचथ रु. १८ खफथ ६० अफथ ३०
कयोड ष्ट्रवर्नमोजन गयेको छु। कुर ष्ट्रवर्नमोजनभध्मेचारतुपथ रु. ११
खफथ ४० अफथ ६६ कयोड अथाथत ६१.३१ प्रर्तशत, ऩजॉुीगततपथ रु.
३ खफथ ५२ अफथ ३५ कयोड अथाथत १८.९४ प्रर्तशत य ष्ट्रवत्तीम
व्मवस्थातपथ रु. ३ खफथ ६७ अफथ २८ कयोड अथाथत १९.७४
प्रर्तशत यहेको छ। मो खचथ अनभुान चारु आर्थथक वषथको
ष्ट्रवर्नमोजनको तरुनाभा ६.२ प्रर्तशतरे फढी य सॊशोर्धत अनभुानको
तरुनाभा २१.५६ प्रर्तशतरे फढी हो। कुर ष्ट्रवर्नमोजनभा प्रदेश य
स्थानीम तहभा ष्ट्रवत्तीम हस्तान्त्तयण तपथ रु. ४ खफथ८ अफथ ८७ कयोड
ष्ट्रवर्नमोजन यहेको छ।
304. आगाभी आर्थथक वषथका रार्ग अनभुान गरयएको खचथ व्महोने स्रोत
भध्मे याजस्वफाट रु. १२खफथ ६० अफथ ३० कयोड य वैदेस्शक
अनदुानफाट रु. ५२ अफथ ३३ कयोड व्महोदाथ रु.५खफथ ४७ अफथ ६७
कयोड न्त्मून हनुेछ। सो न्त्मून ऩूर्तथ गनथ वैदेस्शक ऋणफाट रु. २ खफथ
१७ अफथ ६७ कयोड जटुाइनेछ। याजस्व ऩरयचारन य वैदेस्शक
सहामता ऩरयचारन गदाथ नऩगु हनुे खदु रु. ३ खफथ ३० अफथ
आन्त्तरयक ऋणफाट व्महोरयनेछ।
सम्भाननीम भहोदम,
अफ भ आर्थथक वषथ २०८१/८२ को याजस्व नीर्त तथा कामथक्रभ प्रस्ततु
गनेअनभुर्त चाहन्त्छु्
305. आर्थथक ष्ट्रक्रमाकराऩ य रगानीभैरी कय प्रणारीको भाध्मभफाट आर्थथक
वष्ट्रृद्धभा मोगदान ऩयुमा उने गयी याजस्व प्रणारीभा सधुाय गनेसोचका
साथ याजस्व नीर्त प्रस्ताव गयेको छु। नमाॉ व्मवसाष्ट्रमक ढाॉचा य
र्डस्जटर भाध्मभफाट हनुेआर्थथक कायोवायभा सभन्त्माष्ट्रमक कयरगाउन,े
अन्त्तयाथष्ट्रिमस्तयभा प्रचर्रत असर अभ्मास अनकुूर याजस्वसम्वन्त्धी

67

कानून तजभथुा य अद्यावर्धक गयी याजस्वको आधाय सॊयऺण गने य
याजस्व प्रणारीराई देशको कुर याष्ट्रिम आमसॉग तादाम्म फनाउनेगयी
आगाभी आर्थथक वषथको याजस्व नीर्त य कामथक्रभ तजभथुा गयेको छु।
याजस्व नीर्तका उद्देश्म देहामफभोस्जभ यहेका छन :
क याजस्व प्रणारीभा सधुाय गयी भरु कु र्बर आर्थथक ष्ट्रक्रमाकराऩ
ष्ट्रवस्ताय, रगानी प्रवद्धथन य स्वदेशी उत्ऩादन एवॊ उद्यभराई
प्राथर्भकता य प्रश्रम ददन,ु
ख याजस्वको दामया ष्ट्रवस्ताय य कयाधाय सॊयऺण गदै ददगो,
ऩायदशॉ एवॊ सभन्त्माष्ट्रमक याजस्व प्रणारी ष्ट्रवकास गन,थु
ग कयदाता स्शऺा य सचेतनाभूरक कामथक्रभको भाध्मभफाट
कयको दामया ष्ट्रवस्ताय एवॊ कय ऩरयऩारना अर्बवष्ट्रृद्ध गन,थु
घ अन्त्तय र्नकाम सभन्त्वम सदृुढ गदैयाजस्व चहुावट र्नमन्त्रण
गन,थु
ङ याजस्व प्रशासनको दऺता य व्मावसाष्ट्रमकताअर्बवष्ट्रृद्ध गन।थु

अफ भ आगाभी आर्थथक वषथका रार्ग याजस्वसगॉ सम्फस्न्त्धत कामथक्रभ प्रस्ततु
गदथछु्
छुट सहर्ुरमत, व्माऩाय सहजीकयण य रगानी प्रवद्धथन
306. उद्योगरे ऩैठायी गने कच्चा ऩदाथथभा राग्ने भहसरु बन्त्दा तमायी
वस्तकु ो ऩैठायीभा राग्नेभहसरु कम्तीभा एक तह कभ गयी स्वदेशी
उद्योगराईप्राथर्भकता य प्रश्रम ददन औषर्ध, इन्त्डक्सन चल्ुहो, धागो,
हेल्भेट, अगयफत्ती, सेर्नटयी प्माड, काजुय फदाभ प्रशोधन, स्स्प्रङ ऩत्ता
फनाउनेउद्योग रगामतका उद्योगको कच्चा ऩदाथथभा रागेको ऩैठायी
भहसरु य अन्त्त: शल्ुक घटाएको छु।

68

307. स्वदेशी उद्योगको सॊयऺण गनथ केहीतमायी वस्तकु ो ऩैठायी भहसरु य
अन्त्त: शल्ुकभा वष्ट्रृद्ध गयेको छु। उद्योगको कच्चा ऩदाथथको ऩैठायीभा
सहर्ुरमत र्रन ष्ट्रवर्बन्न र्नकामको र्सपारयश आवश्मक ऩनेव्मवस्थाभा
सधुाय गयी उद्योगीराई नैस्जम्भेवाय फनाउनेव्मवस्था र्भराएको छु।
308. वैदेस्शक ऩजॉुी आकष्ट्रषथत गनथ ष्ट्रवदेशी फैंक तथा ष्ट्रवत्तीम सॊस्थाफाट
र्रएको ऋणको व्माज बक्तु ानी गदाथ राग्दै आएको आमकय घटाएको
छु।
309. रगानी सम्बाव्म भरु कु फाट रगानी आप्रवाह वष्ट्रृद्ध गनथ दोहोयो कयभस्क्तु
सम्झौताको भोडर ष्ट्रवकास गरयनेछ। सो नभनुाका आधायभा सम्बाव्म
भरु कु सॉग सम्झौता गनथ वाताथ शरूु गरयनेछ।
310. अन्त्तयाथष्ट्रिम तथा ऺेरीम स्तयभा गरयएका प्रर्तवद्धता तथा
सम्झौताफभोस्जभ व्माऩाय सहजीकयण एवॊ रगानी प्रवद्धथन गनथ नमाॉ
बन्त्साय ऐन तजभथुा गरयनेछ।
311. सूचना प्रष्ट्रवर्ध उद्योगरे आफ्नो नापा ऩजॉुीकयण गयेभा राग्ने राबाॊश
कयभा छुट ददनेव्मवस्था र्भराएको छु।
312. व्मवसामको ऺभता ष्ट्रवस्तायका रार्ग ऩजॉुी वष्ट्रृद्ध गयेको अवस्थाभा
र्नमन्त्रणभा ऩरयवतथनका कायण राग्ने कयभा सहर्ुरमत ददने व्मवस्था
र्भराएको छु। मसफाट खासगयी स्टाटथ अऩ य बेन्त्चय क्माष्ट्रऩटर,
प्राइबेट इस्क्वष्ट्रट पन्त्ड राबास्न्त्वत हनुेष्ट्रवश्वास र्रएको छु।
313. दैर्नक एक हजाय र्रटय बन्त्दा फढी दूध उत्ऩादन गनेऩशऩुारन पभथ
तथा उद्योगरे ऩैठायी गनेस्स्टर र्भल्क क्मानभा राग्दै आएको १५
प्रर्तशत बन्त्साय भहसरु घटाई १ प्रर्तशत भार कामभ गयेको छु।
314. र्नकासी कताथरे ष्ट्रवदेशी भद्रुा प्राप्तीको कागजात तत्कार ऩेश गनथ
नसक्नेअवस्था बएभा त्मस्तो कागजात ऩर्छ ऩेश गनेशतथभा र्नकासी

69

गनथ सष्ट्रकने र्नकासी भूल्मको सीभा साष्ट्रवकको अभेरयकी डरय १०
हजायफाट वष्ट्रृद्ध गयी अभेरयकी डरय २५ हजाय ऩयुमा एको छु।
मसफाट खासगयी साना तथा भझौरा र्नकासी कताथ उद्योग राबास्न्त्वत
हनुे ष्ट्रवश्वास र्रएको छु। वनभाया, ऩात ऩर्तङ्गय रगामत खेय जाने
साभग्रीफाट फन्नेष्ट्रऩरेटको र्नकासीभा राग्नेभहशरु हटाएको छु।
315. कय ष्ट्रववादका कायण बोग्नु ऩयेका सभस्मा एवॊ भकाथका सम्फन्त्धभा
कयदाताफाट गनुासो आइयहेको सन्त्दबथभा कय र्नधाथयण रगामतका
ष्ट्रवषमभा अध्ममन गयी सभस्मा सभाधान गरयनेछ।
316. अऩाङगता बएका व्मस्क्तरे ऩैठायी गनेस्कुटयभा भूल्म अर्बवष्ट्रृद्ध कय
ष्ट्रपताथ ददने व्मवस्थाको सट्टा बन्त्साय ष्ट्रवन्त्दभुा नै छुट ददने व्मवस्था
र्भराएको छु।
कय प्रणारीभा सधुाय
317. बन्त्साय भहसरु दय तोक्नेय हेयपेय गनेष्ट्रवषम सभावेश गयी छुट्टैनमाॉ
बन्त्साय भहसरु ष्ट्रवधेमक ऩेश गयेको छु। मसफाट बन्त्साय प्रशासनको
काभ कायवाहीभा सहजता य प्रबावकायीता अर्बवष्ट्रृद्ध हनुेअऩेऺा गयेको
छु।
318. आन्त्तरयक याजस्व ऩरयचारन यणनीर्त तजभथुा गयी रागूगरयनेछ। छैठौं
चयणको बन्त्साय सधुाय तथा आधर्ुनकीकयण मोजनाफभोस्जभ बन्त्साय
प्रशासन सधुाय गरयनेछ। याजस्व प्रशासनको ष्ट्रवबागीम प्रभखु भा
ऩदस्थाऩन गदाथ आवश्मक ऩने र्नस्श्चत मोग्मता एवॊ कामअथ नबुव
सष्ट्रहतको भाऩदण्ड तजभथुा गयी कामाथन्त्वमन गरयनेछ।
319. कय प्रणारी सधुायसम्फन्त्धी उच्चस्तयीम सझु ाव सर्भर्तको प्रर्तवेदन
कामाथन्त्वमन गदैरर्गनेछ ।

70

320. कय छुटददॊदा सयकायरे त्माग गयेको कयको ष्ट्रहसाफ सयकायको ष्ट्रवत्तीम
प्रर्तवेदनभा प्रर्तर्फस्म्फत हनुे गयी कय खचथ प्रणारी अफरम्फन
गरयनेछ। ष्ट्रवकास सहामतासम्फन्त्धी नमाॉ सम्झौता गदाथ आमोजनाराई
कय छुट ददने व्मवस्था गनकथु ो सट्टा कय ष्ट्रपताथ वा र्नकासाको
भाध्मभफाट कय छुट प्रदान गनेव्मवस्था र्भराइनेछ।
321. भूल्म अर्बवष्ट्रृद्ध कयभा दताथबएका सफै कयदातारे क्रभश: अर्नवामथ
रूऩभा ष्ट्रवद्यतुीम प्रणारीफाट र्फजक जायीगनऩथुनेव्मवस्था र्भराइनेछ।
वाष्ट्रषथक रु. २५ कयोड बन्त्दा फढीको कायोवाय गनेसफै कयदाताको
कायोवायराई केन्त्द्रीम र्फजक अनगुभन प्रणारीभा आवद्ध गरयनेछ।
322. उऩबोक्ताराईर्फर्रङ प्रणारीभा आकष्ट्रषथत गनथ र्डस्जटर भाध्मभफाट
बक्तु ानी गरयएको भूल्म अर्बवष्ट्रृद्ध कयको १० प्रर्तशत यकभ
उऩबोक्ताराई ष्ट्रपताथ ददने व्मवस्थाको कामाथन्त्वमनभा देस्खएका सभस्मा
सभाधान गयी आगाभी साउनदेस्ख प्रबावकायी रूऩभा कामाथन्त्वमन
गरयनेछ।
323. सवै सयकायी र्नकामरे स्थामी रेखा नम्वयर्रई ष्ट्रवद्यतुीम भाध्मभफाट
अर्ग्रभ कय कट्टीको ष्ट्रववयण ददनऩुने व्मवस्थाराईअर्नवामथ
गरयनेछ।स्थानीम तहसॉग सभन्त्वम य सहकामथ गयी एकीकृत रूऩभा
कयदाता दताथ गने य कयकाष्ट्रववयण सङ्करन गने कामथभा सहमोग
आदान प्रदान गनथ सूचना प्रणारीको ष्ट्रवकास गरयनेछ।
324. कयदाताको सॊख्मा य कायोवायको प्रकृर्तअनसुाय आन्त्तरयक याजस्व
कामाथरम य कयदाता सेवा कामाथरमको ष्ट्रवस्ताय एवॊस्तयोन्नर्तगरयनेछ।
बन्त्साय प्रशासनको सॊगठनात्भक सधुाय गरयनेछ। बन्त्साय जाॉचऩास
कामाथरमको ऩनुसंयचना गयी जाॉचऩास ऩर्छको ऩयीऺण कामथराई
प्रबावकायी फनाइनेछ ।

71

325. याजस्व प्रशासनभा कामथसम्ऩादनभा आधारयत व्मवस्थाऩन प्रणारी रागू
गरयनेछ। याजस्व प्रशासनभा कामथयत कभथचायीको व्मावसाष्ट्रमकता एवॊ
भनोफर उच्च याख्न उऩमक्तु उत्प्रयेणाको व्मवस्था गरयनेछ।
326. फैंक तथा ष्ट्रवत्तीम सॊस्थाभा ऩेश गरयएका ष्ट्रवत्तीम ष्ट्रववयण य कय सूचना
प्रणारीभा ऩेश बएका ष्ट्रववयणफीच आफद्धता कामभ गने स्वचार्रत
प्रणारी ष्ट्रवस्ताय गयी रागू गरयनेछ। कयदातारे फझु ाउनऩुने ष्ट्रववयण
फझु ाएको य कय फक्मौता नयहेको अवस्थाभा कयदाता स्वॊमरे क्मूआय
कोड सष्ट्रहतको कय चक्तु ाप्रभाणऩर प्राप्त गनथ सक्ने प्रणारीको ष्ट्रवकास
गरयनेछ।व्मावसाष्ट्रमक कायोफायको बक्तु ानी ष्ट्रवद्यतुीम भाध्मभ वा क्मू
आय कोडभापथ त गदाथ व्मावसाष्ट्रमक खाताभा बक्तु ानी गनऩथुने कानूनी
व्मवस्था गयेको छु।
327. कयाधाय ऺमीकयण, भनुापाको स्थानान्त्तयण तथा आमको खण्डीकयण
जस्ता अभ्मासफाट हनुे कयछरीको योकथाभ तथा न्त्मूनीकयणको रार्ग
हस्तान्त्तयण भूल्मसम्फन्त्धी र्नदेस्शका तजभथुा गरयनेछ।
328. कयऩयीऺण तथा अनसुन्त्धानराई स्वच्छ, ऩायदशॉ य आधर्ुनक फनाउन
ई- एर्ससभेन्त्टतथा पेसरेस अर्डट रागू गरयनेछ।याजस्व प्रशासनभा
इन्त्टेर्रजेन्त्स मर्ुनट खडा गयी सूचनाको प्रार्प्त, वगॉकयण, एकीकयण य
ष्ट्रवश्लषेण गनेप्रणारीको ष्ट्रवकास गरयनेछ।
कयाधाय य दामया ष्ट्रवस्ताय
329. भूल्म अर्बवष्ट्रृद्ध कय छुट ददइएका वस्तुय सेवाको सूची घटाउॉदैस्वच्छ
कय प्रणारी ष्ट्रवकास गनथ य कयाधाय ष्ट्रवस्ताय गनथ केही वस्तभुा भूल्म
अर्बवष्ट्रृद्ध कय छुट ददनेव्मवस्था खायेज गयेको छु।
330. आर,ु प्माज, स्माउ रगामतका तयकायी एवॊ परपूरभा रागेको भूल्म
अर्बवष्ट्रृद्ध कय खायेज गयेको छु। मसफाट स्वदेशी उत्ऩादन सॊयऺणभा

72

टेवा ऩग्ुने ष्ट्रवश्वास र्रएको छु।भददया, ष्ट्रवमय, सूर्तथ य चयुोटभा
रगाइएको अन्त्त: शल्ुक दयभा वष्ट्रृद्ध गयेको छु।
331. भूल्म अर्बवष्ट्रृद्ध कयभा दताथका रार्ग वस्तु य सेवाको र्भस्श्रत
कायोवायभा हार यहेको थ्रसे होल्डभा वष्ट्रृद्ध गयी तीस राखऩयुमा एको
छु।
332. आमकय प्रमोजनका रार्ग बौर्तक उऩस्स्थर्त नबएको तय आर्थथक
उऩस्स्थर्तराई सभेट्ने गयी फार्सन्त्दाको ऩरयबाषाभा ऩरयभाजथन गयेको
छु। मसफाट अन्त्तयाथष्ट्रिम र्डस्जटर प्रेटपभकथ ो फढ्दो प्रमोगफाट हनु
सक्नेकयाधायको ऺमीकयण योक्नेआधाय तमाय गरयनेछ।
333. काफथन उत्सजथन घटाउनेअन्त्तयाथष्ट्रिम प्रर्तवद्धताअनरूु ऩ ऩेरोर्रमभ ऩदाथथ
य कोइराको ऩैठायीभा हरयत कय रगाएको छु।
334. गैयकयको दयभा सभमसाऩेऺ वष्ट्रृद्ध गरयनेछ। गैय कय याजस्वराई
रागत प्रबावी फनाइनेछ।
सूचना प्रष्ट्रवर्धको उऩमोग
335. कय प्रशासनको कामथ प्रष्ट्रक्रमा सयरीकयण गनथ य कयदाताको कय
ऩरयऩारना सहज फनाउन र्फजनेस प्रोसेस रय-इस्न्त्जर्नमरयङको आधायभा
सेवा प्रवाहराई सयर, सहज, बयऩदो य ष्ट्रवश्वासनीम फनाइनेछ।कय
सूचना प्रणारीभा बण्डायण बएका त्माङकराई बयऩदो य प्रबावकायी
फनाउन र्नमर्भत रूऩभा प्रणारी अर्डट गरयनेछ।
336. कयदाता य कय प्रशासनरे प्रमोग गने सूचना प्रष्ट्रवर्ध प्रणारीफीच
अन्त्तयआवद्धता कामभ गयी कयदाता ऩोटथरफाट दास्खरा हनुे सफै
ष्ट्रववयण एष्ट्रऩआई भापथ त सभेत दास्खरा गनथ सक्ने गयी ष्ट्रवबागको
प्रणारीभा ऩरयभाजथन गरयनेछ।

73

337. याजस्व प्रशासनफाट प्रदान हनुे सेवाराईऩेऩयरेस, पेसरेस य
कन्त्ट्याक्टरेस फनाउन य कयसम्फन्त्धी सूचना ष्ट्रवश्लषेण गनथ कृर्रभ
फौष्ट्रद्धकताको प्रमोग गरयनेछ। सूचना प्रष्ट्रवर्धभा आधारयत बन्त्साय
प्रणारी ष्ट्रवकासका रार्ग अॊकटाडसॉग सहकामथ गरयनेछ।
338. बन्त्साय कामाथरमराई भेटर र्डटेक्टय, एक्सये, धमागेज स्क्मानय य
बेष्ट्रहकर स्क्मानय रगामतका उऩकयण जडान गयी आधर्ुनक
प्रष्ट्रवर्धमक्तु फनाइनेछ।नेऩार याष्ट्रिम एकद्वाय प्रणारीको कामाथन्त्वमनराई
प्रबावकायी फनाईएकीकृत प्रणारी भापथ त कयदाताको व्मावसाष्ट्रमक
सभम य रागत घटाइनेछ। बन्त्साय प्रऻाऩन ऩरभा बन्त्साय अर्धकृतको
र्डस्जटर र्सग्नेचय कामाथन्त्वमनभा ल्माइनेछ।
याजस्व चहुावट र्नमन्त्रण
339. याजस्व चहुावट र्नमन्त्रणसॉग सम्फस्न्त्धत र्नकामराई ष्ट्रक्रमाशीर
फनाईसभन्त्वमात्भक रूऩभा ऩरयचारन गरयनेछ। सीभाभा कामथयत याष्ट्रिम
य अन्त्तयाथष्ट्रिम र्नकाम फीचको सभन्त्वम सदृुढ फनाई सीभा
व्मवस्थाऩनराई प्रबावकायी फनाइनेछ। चोयी र्नकासी ऩैठायी
र्नमन्त्रणका रार्ग सॊमक्तु गस्ती ऩरयचारन य छड्के जाॉच तथा सयुाकी
ऩरयचारनराई प्रबावकायी फनाइनेछ।
340. केन्त्द्रीम र्फजक अनगुभन प्रणारी, आस्शकुडा प्रणारी, र्बर्सष्ट्रटएस
सूचनाप्रणारी, बर्ूभ व्मवस्थाऩन तथा अर्बरेख सूचना प्रणारीफीच
अन्त्तय-आवद्धता कामभ गयी एकीकृतकयदाता सूचना प्रणारीको ष्ट्रवकास
गरयनेछ।
341. आमात हनुे भारवस्तकु ो भूल्माङ्कनका रार्ग र्नमर्भत फजाय सवेऺण
गयी सॊकरन गरयएको सूचनाका आधायभा सदृुढ, त्मऩयक य
वास्तष्ट्रवक बन्त्साय भूल्माङ्कन प्रणारी ष्ट्रवकास गरयनेछ।

74

सम्भाननीम सबाभखु भहोदम,
सम्भाननीम अध्मऺ भहोदम,
342. आर्थथक वषथ २०७९/८० को मथाथथ
खचथ‚आर्थथकवषथ२०८०/८१कोसॊशोर्धतअनभुानयआर्थकथ वष२०८ थ १/८२

कोशीषकथ गतयस्रोतसष्ट्रहतकोव्ममअनभुानसाथैऩेशगयेकोछु।अनभुार्नतआम-
व्ममकोष्ट्रववयणअनसुूचीभाउल्रेखगयेको छु।अन्त्तयाथष्ट्रिम ष्ट्रवकास

साझेदायफाट प्राप्त हनुे प्राष्ट्रवर्धक सहामता तथा अन्त्तयाथष्ट्रिम गैयसयकायी
सॊस्थाफाट ऩरयचारन हनुे सहामतासम्फन्त्धी ष्ट्रववयण सभेत साथै प्रस्ततु
गयेको छु।
343. प्रस्ततु फजेट कामाथन्त्वमनफाट नमाॉ चयणको आर्थथक सधुाय कामथक्रभ
कामाथन्त्वमन हनुेछ।राभो सभमदेस्ख ऩजॉुीगत खचथको ऩरयचारनभा
देस्खएका अवयोध सभाधान हनुे य सावथजर्नक ष्ट्रवत्त प्रणारी थऩ चस्ुत
बई सावथजर्नक खचथको प्रबावकारयता फढ्नेअऩेऺा गयेको छु। फजेटभा
प्रस्ताव गयेको याजस्वसम्फन्त्धी नीर्त तथा कामथक्रभको कामाथन्त्वमनफाट
याजस्वको आधाय तथा दामया ष्ट्रवस्ताय हनु, े आर्थथक ष्ट्रक्रमाकराऩ य
रगानीभैरी कय प्रणारी स्थाष्ट्रऩत बई आन्त्तरयक याजस्व ऩरयचारन
सदृुढ हॉदुैजानेअऩेऺा गयेको छु।
344. मो फजेटको कामाथन्त्वमनफाट आर्थथक गर्तष्ट्रवर्धभा तीव्रता आउने य
उत्ऩादन वष्ट्रृद्ध तथा योजगाय र्सजथना हनु गई ददगो, पयाष्ट्रकरो एवॊ
सभावेशी आर्थथक वष्ट्रृद्ध हार्सर हनुेष्ट्रवश्वास र्रएको छु।
345. फजेटभा प्रस्ताव गरयएका नीर्त तथा कामथक्रभको कामाथन्त्वमनफाट
आगाभी आर्थथक वषथ६ प्रर्तशतआर्थथक वष्ट्रृद्धहार्सर हनुेअनभुान गयेको
छु। आगाभी वषथ भद्रुास्पीर्त ५.५ प्रर्तशत यहने अनभुान छ।
फजेटभा उल्रेस्खत नीर्त तथा कामथक्रभको कामाथन्त्वमनभा सघाउ ऩग्ुने
गयी नेऩार याि फैंकफाट भौदद्रक नीर्त तजभथुा हनुेछ।

75

346. फजेट तजभथुा गदाथ भागथर्नदेशन गनहथुनुेसम्भाननीम यािऩर्त, सम्भाननीम
उऩयािऩर्त, सम्भाननीम प्रधानभन्त्री, सम्भाननीम प्रधानन्त्मामार्धश,
सम्भाननीम सबाभखु , सम्भाननीम अध्मऺ, भाननीम भन्त्रीहरु,
याजनैर्तक दरका स्शषनथ ते ाज्मूहरु प्रर्त हाददथक आबाय व्मक्त गदथछु
।ष्ट्रवर्नमोजन ष्ट्रवधेमकका र्सद्धान्त्त य प्राथर्भकता छरपरका क्रभभा
भाननीम सदस्मज्मूहरूफाट प्राप्त सझु ावप्रर्त हाददथक आबाय व्मक्त
गदथछु। फजेटका सम्फन्त्धभा सम्भार्नत सदनका ष्ट्रवषमगत सर्भर्त,
याजनीर्तक दर, कयदाता,ष्ट्रवर्बन्न ऺेरका ष्ट्रवऻ, र्नजी ऺेर, यािसेवक
कभथचायी, ष्ट्रवकास साझेदाय, सञ चाय ऺेर, नागरयक सभाजरगामत
सयोकायवारा सफैप्रर्त हाददथक धन्त्मवाद व्मक्त गदथछु।
347. आर्थथक तथा साभास्जक ऺेरभा देस्खएका चनुौर्त साभना गदै आभ
नागरयकभा आत्भष्ट्रवश्वास य आशा जगाउने य अथथतन्त्रराई गर्तशीर
फनाउने उद्देश्म याखी तजभा थु गरयएको मो फजेट कामाथन्त्वमनभा
सम्फस्न्त्धत सफैफाट यचनात्भक सहमोग प्राप्त हनुेअऩेऺा गयेको छु।

धन्त्मवाद